Tôi vừa được Nữ sĩ Ngọc Trai gửi tặng cuốn sách mới của bà. Đó là cuốn hồi ký “O Tôn Nữ Huế tha hương" dày 242 trang, được in ra trong dịp bà tròn 90 tuổi.
Tôi chưa từng được hân hạnh gặp Nữ sĩ Ngọc Trai. Nhưng tôi biết đến một nhà văn có tên Ngọc Trai từ rất sớm, ngay khi vào đại học cách đây 35 năm.
Ngày ấy, tôi đã mê mệt các tác phẩm của Nguyễn Tuân, Tản Đà. Với Nguyễn Tuân là: Chém treo ngành, những chiếc ấm đất, Khoa thi cuối cùng, Chùa Đàn, v.v.. từ trước đó, trong tuyển tập, và đến năm 1989 là Cảnh sắc và Hương vị đất nước. Tôi biết chỉ có ít nhà văn được gần gũi Nguyễn Tuân, được ông tiếp, được ông trả lời phỏng vấn và được ông đồng ý cho làm sách vở. Vâng, chỉ có 3 người. Có lẽ là thế! Đó là Nguyễn Đăng Mạnh (Giáo sư ĐH Sư phạm), Ngọc Trai (Báo Văn Nghệ) và Đoàn Minh Tuấn ở phía Nam.
Nữ sĩ Ngọc Trai đến nay đã có 3 cuốn sách về Nguyễn Tuân: Nhà văn Nguyễn Tuân – con người và văn nghiệp (sưu tầm, biên soạn), Trò chuyện với nhà văn Nguyễn Tuân, Nguyễn Tuân – Về tác giả và tác phẩm.
Bà sinh ngày 12.3.1933 tại làng Lại Thế, xã Phú Thượng, huyện Phú Vang, tỉnh Thừa Thiên Huế. Làng này chỉ cách trung tâm cố đô Huế 3km. Đây là một làng cổ nổi tiếng bậc nhất ở Xứ Huế. Làng được lập dưới thời Lê Thánh Tông. Đình làng là một di tích kiến trúc rất nổi bật. Nữ sĩ Ngọc Trai là con gái cụ Tôn Thất Đàn, từng giữ chức Bố chánh Nghệ An, rồi thăng đến Thượng thư bộ Hình (như chức Bộ trưởng Tư pháp hiện nay).
Tất cả các chị em bà đều đi theo cách mạng từ năm 1945. Đó là Tôn Nữ Thị Cung là phu nhân của Giáo sư Bác sĩ Đặng Văn Ngữ; Giáo sư Tương Lai (Nguyễn Phước Tương); Giáo sư, Đại tá, Bác sĩ Quân y Tôn Nữ Ngọc Toản là phu nhân Tướng Cao Văn Khánh,…
Cuốn hồi ký kể lại cuộc đời riêng của bà, nhưng trong đó là cả lịch sử của quê hương Lại Thế danh tiếng, các sinh hoạt của giới trí thức tinh hoa cũ và mới, đặc biệt là giới văn nghệ.
Vì vậy, qua cuốn sách của nữ sĩ chúng ta thêm được nhiều tri thức mới, thông qua nét bút phác họa của một nhà văn có nhiều cơ duyên trải nghiệm cuộc sống với nhiều cung bậc và nhiều khúc quanh của lịch sử.
Tôi chưa bao giờ được gặp Nữ sĩ Ngọc Trai. Còn chuyện được bà gửi tặng sách thì lại càng chưa dám mơ nữa. Vậy mà, bà đã gửi tặng cuốn sách của bà – cuốn sách được in ra nhân dịp bà 90 tuổi, có lẽ chỉ dành riêng cho con cháu trong gia đình (chứ bạn bè của bà, mấy ai được đến tuổi chín mươi như bà).
Tuổi 90 gọi là Hạc thọ, ý rằng giống như chim hạc trên mái đầu bạc lại có chỏm tóc bạc nhô lên trắng như tuyết. Đó là người có cốt cách cao nhã sống giữa nhân gian mà thảng hoặc ta nhận ra đó có thể là một vị tiên nào đó thong thả xuống chơi mấy ngày ở trần gian.
Xin cúi đầu đa tạ Lão bà Ngọc Trai ban tặng sách!
Và kính mừng Thượng thọ Nữ sĩ: tuổi hạc càng cao, tinh thần càng mẫn tiệp, phong cách càng cao nhã trong sự ngưỡng mộ và kính trọng không chỉ với đám cháu chắt trong nhà mà với tất cả những ai đã từng được hạnh ngộ Nữ sĩ, dù là mới chỉ trong trang văn.
Đêm 15.12.2023
Lâm Khang Nguyễn Xuân Diện cẩn bút!