nguyễn ngọc phú
(Hội Văn nghệ Hà Tĩnh)   thơ và lời bình:
   
  tạp cảm
Trong đời sống hiện đại, con người bất chợt thường có những lo âu trước biến động bất trắc của cuộc sống đời thường. Những khoảnh khắc tâm trạng này tác động vào thơ: Thơ trực cảm hơn, thảng thốt hơn và trải nghiệm hơn. Tốc độ chóng mặt biến đổi không ngừng của thời kinh tế thị trường phá vỡ tính cân đối mực thước bình ổn mang tính cổ điển buộc thơ quan tâm đến từng số phận éo le, những giới hạn mỏng manh với cái nhìn bình tĩnh và nhân văn; ở đó xuất hiện sự độc thoại, trăn trở đòi được đối thoại ở một tầng vỉa mới. Các thể tài văn học mang tính ngẫu hứng tìm đến những chất liệu xù xì thô ráp của cuộc sống như tạp bút, tạp văn, tạp cảm ghi lại những ngẫu cảm: Chưa viết giấy đ• cũ/ Chưa viết sông đ• đầy (như trong bài thơ Tạp cảm của nhà thơ Hữu Thỉnh). Giấy cũ, sông đầy là một cách nói, Hữu Thỉnh rất tài hoa trong lối dùng chữ bình dị mà ám ảnh. Chữ đơn của ông thường gọi rất chính xác nhưng lại gợi cảm lung linh tung tẩy mà nén chặt. Giấy cũ, sông đầy là thời gian của tâm trạng để đẩy tới một thảng thốt bất chợt: Đám cưới đi qua có người đứng khóc, nghịch lý của đời thường thật trớ trêu mà thương cảm. Định lượng sông đầy có gì phấp phỏng, bản thân giấy cũ có gì nhạt nhòa không cụ thể, nhưng cảnh ngộ: kẻ khóc người cười trong đám cưới thì được nhà thơ chạm khắc rõ rệt và để ngõ gợi nỗi niềm xót xa. Chưa hết, những day dứt trăn trở ấy vẫn cứ đeo đẳng riết róng hơn, khi nhà thơ viết tiếp: Chưa viết chợ đã đông/ Chưa viết đồng đã bạc. Từ sông đầy đến chợ đông là cả một khoảng cách dù cũng nói về số nhiều, chợ đời hơn và tâm trạng hơn. Với giấy cũ đến đồng đã bạc đã có một bước chuyển hóa về bản chất; giấy cũ nhưng chưa chắc đã bạc, nhưng đồng tiền đã bạc thì thay đổi đến cả chất lượng sống, chất lượng giá trị tiêu dùng đã có sự can thiệp của con người (chủ nhân của đồng tiền) làm biến đổi cả cung bậc tình cảm, đến nỗi: Người than thở vì mất mùa nhân nghĩa. Mùa- là khoảng thời gian tuần hoàn thời tiết biến đổi trong năm, nhà thơ rất tinh tế khi chạm đến mùa nhân nghĩa. Vòng quay của nhịp điệu cuộc sống, của các mối quan hệ xã hội cộng đồng đã bị phá vỡ cấu trúc từ trong thẳm sâu tâm hồn con người. Cũng may mà người còn biết than thở, còn khao khát muốn được sẻ chia cộng cảm. Đó cũng chính là trách nhiệm của nhà thơ trước đời sống xã hội: Câu thơ đứng giữa trời/ Vó nhện cất sương rơi. Vó nhện đã mảnh mai, hạt sương lại càng mong manh hơn tạo ra một nghịch lý bất ổn. Mới hay sáng tạo thơ mới khó biết chừng nào. Hai câu thơ cuối thật hay này là một tình huống ứng xử nhiều cảm thông và hẫng hụt nhưng thiết tha trong trẻo muốn được quan tâm chia sẻ đến những thân phận bi khịch éo le, những ranh giới thiện ác khó rạch ròi. Chính Tạm cảm với những điều chưa viết (nhà thơ Hữu Thỉnh nhắc đến bốn lần) đó là một tuyên ngôn sống, tuyên ngôn viết của ông trước những biến động của xã hội, nhất là những năm cuối thập kỷ 80 lúc xuất hiện bài thơ này.

 

 

Chưa viết giấy đã cũ
Chưa viết sông đã đầy
Đám cưới đi qua có người đứng khóc

Chưa viết chợ đã đông
Chưa viết đồng đã bạc
Người than thở vì mất mùa nhân nghĩa

Câu thơ đứng giữa trời
Vó nhện cất sương rơi