Nhân dịp Quốc khánh Hợp chúng quốc Hoa Kỳ (4-7)                                           
      
        75 năm về trước, tiểu thuyết Cuốn theo chiều giú(Gone with the wind-1936/- tiếng Việt-nxb Vănhọc-1987-1500tr) của bà Margaret Mitchell (1900-1949) ra đời. Thế rôi, một năm sau, cuốn phim cùng tên xuất hiện, đạt 8 giải Oscar trở thành một trong 10 bộ phim tiêu biểu nhất của điện ảnh thế giới ở thế kỷ XX, và là niềm kiêu hãnh của dòng phim Mỹ.
      Từ khi ra đời cho đến nay, tiểu thuyết vẫn tạo được sức cuốn hút đông đảo bạn đọc, đã được dịch ra 35 thứ tiếng, hàng năm trung bình vẫn có đến 75.000 bản đến tay người đọc ở Bắc Mỹ, và còn được in thành chữ nổi cho người mù. Mấy năm trước đây trên đất Mỹ đó xuất hiện một sự kiện sụi nổi hiếm thấy là việc tổ chức một cuộc thi lớn viết tiếp cuốn tiểu thuyết có cái kết thúc bỏ ngỏ ấy. Nhiều nhà văn không chỉ ở Mỹ, mà cả ở châu Âu đó hăng hái nối bước để sáng tạo thêm.Cuối cùng nhà văn nữ A. Ripley đó thắng cuộc với Hậu cuốn theo chiều giú (1991/1439 tr.Việt). Tiếp theo đó, bộ phim Hậu Scarlet đã ra đời.
     Những hiện tượng trên nói lên sức sống của Cuốn theo chiều giú. Điều gỡ đó tạo nờn sức hấp dẫn kỳ lạ như vậy đối với hỡnh tượng Scarlet? Nàng là ai?Câu hỏi ấy vẫn đang day dứt bao người. Sức sống mónh liệt của nhõn vật này được thể hiện qua những đặc điểm tâm lý dường như đối nghịch:- Scarlet“đầy khí lực nguyên nhiên như lửa, gió, như những vật man dại ”, với niềm đam mê chiếm lĩnh cuộc sống vốn bị câu thúc bởi những khuôn phép lễ giáo khắt khe ràng buộc cô thiếu nữ mới lớn, có làn da trắng như hoa mộc lan,“đôi mắt màu lam ngỗ ngược bướng bỉnh và đầy sức sống”,với“bộ ngực trũn đầy” hấp dẫn, với “vũng eo 43 phõn”, số đo tuyệt vời khiến bao chàng trai mê mẩn vây quanh.
     Câu chuyện về cuộc chiến tranh dường như không có mở đầu mà bước ngay vào một biến cố lớn dữ dội làm rung chuyển cuôc sống đang yên bình của hàng triệu gia đỡnh trờn đất miền Nam.Tin dữ được loan báo vang động giữa đêm vũ hội, lỳc bọn trẻ đang tưng bừng nhảy múa nơi trại ấp Mười hai cây sồi. Thế là biến động của lịch sử vội nhập vào các gia đỡnh, vào tận phũng ngủ của từng người. Quỏ trỡnh diễn biến tính cách của các nhân vật, đặc biệt những người phụ nữ được bộc lộ rừ nột trong hoàn cảnh ỏc liệt nhất. Tác phẩm đó phản ỏnh gương mặt rộng lớn của xó hội Mỹ qua cuộc nội chiến Bắc-Nam (1861- 1865) Xung đột quán xuyến toàn bộ là sự đối lập giữa chủ nghĩa tư bản miền Bắc trên đà phát triển và chế độ trại ấp nông nô ở miền Nam kỡm hóm sức sản xuất khụng chỉ riờng một tầng lớp nào, một giai cấp nào, mà là khắp mọi ngừ ngỏch của cuộc sống. Nhưng rồi tất cả đều bị cuốn theo chiều giú của chiến tranh, mà rõ nhất ở Scarlet. Diễn trỡnh hành động của nhân vật này thực chất cũng là diến trỡnh hành động của tác phẩm qua người con gái mảnh mai, đẹp đẽ, nhí nhảnh và khuôn phép của vị phu nhân quý tộc Elon, gốc Pháp, biến đổi thành con người tự do. Bản lĩnh cô gái trại ấp Tara của ông Giêrơn, bố nàng - một tay hảo hớn từ xứ Ailen di cư sang Mỹ - được thể hiện sống động, vừa đáng mến, vừa đáng thương. Từ chỗ đắm say chàng Asli trong mối tỡnh đầu không thành, thất vọng đắng cay, Scarlet bốn vội vàng chuyển sang cưới Saclơ theo luồng gió chiến tranh như nhiều đôi lứa khác; song chỉ mới một tuần lễ chưa ấm gối chăn, chàng trai phải ra trận, và nào ngờ hai tháng sau, không may chàng bị lâm bệnh, rồi mất đột ngột. Scarlet bị chao đảo trong sương mù của những giấc mơ đầy ảo giác. Đó là quá trỡnh tỡm tũi chiếm lĩnh cuộc sống, khi thất bại đau đớn, lúc thành đạt rộn ràng, mà vẫn luôn luôn thấm đẫm chất hiện thực. Gặp lại Ret ở Atlanta tại vùng chiến sự, nàng cảm thấy hỡnh ảnh Ret ngày càng nhập sõu vào tõm hồn nàng, dự nàng khụng ngờ tới. Lần đầu gặp gỡ ở trại ấp quê nhà, nàng vẫn coi Ret là kẻ tầm thường không quý phỏi. Nhưng bằng hành động của mỡnh, Ret đó bộc lộ phần nào tính cách để nàng hiểu được rằng, chàng là một đấng nam nhi hảo hớn kiểu mới, tràn đầy sức sống, dễ gần và nổi bật nhất là có thể dựa dẫm lúc gặp khó khăn. Chả thế mà trong đêm cô em dâu Mêlơni-vợ Asly- sinh con, thành phố Atlanta bị thất thủ, chỡm ngập trong lửa đạn, cảnh hoảng loạn khủng khiếp bao trùm, Scarlet đó phải dựa vào bàn tay tỏo bạo, dũng mónh của Ret mới cứu được Mêlơni thoát khỏi vũng võy của kẻ thự. Nội chiến kết thỳc, trước nguy cơ trại ấp Tara bị trưng thuế, Scarlet đó khụng ngần ngại diện bộ cánh mới vào tận nhà tù để cậy nhờ Ret cho vay 300 đôla, mong cứu trại ấp bằng cách đưa cả bản thân mỡnh làm vật thế chấp.Đúng là hoàn cảnh đó đẩy nàng vào tỡnh huống bi kịch. Tỡnh tiết này chứng tỏ nếp đạo đức quý tộc truyền thống đó bị chao đảo nghiêm trọng trong bản thân người con gái duyên dáng nhất vùng, vốn lớn lờn trờn nhung lụa. Ngọn lửa chiến không chỉ tàn phá đến tận tổ ấm của gia dỡnh nàng, làm tan vỡ hạnh phỳc cùng bao mơ ước lóng mạn của nàng, mà còn huỷ hoại mọi nề nếp xã hội. Cuộc sống khắc nghiệt đó chuyển đổi nàng thành một phụ nữ đầy nghị lực, mạo hiểm đến mức huyền thoại, vừa đầy chất thực dụng, trần tục và ngùn ngụt nỗi đam mê tiền bạc, với khát vọng cháy bỏng là làm sao đạt được bữa ăn no, tấm áo ấm và cả hạnh phúc chăn gối, đồng thời phải làm sao cú thể tiếp tục duy trỡ sự tồn tại của trại ấp với bao miệng ăn đói khát đang trông chờ vào bàn tay thỏo vỏt của mỗi mỡnh nàng. Quả thật, giờ đây với nàng, Tiền là điều quan trọng bậc nhất; phải có tiền để cứu lấy trại ấp quê hương. Tỡnh yờu ĐẤT của Scarlet được truyền từ dũng sữa của ụng bà Giờrơn, người cha thân yêu của nàng, vừa da diết thiêng liêng, vừa gần gũi máu thịt như yêu chính bản thân mỡnh. Nàng đó mất tất cả, chỉ cũn lại tỡnh yờu Đất, mảnh đất quê hương Tara để vọng về. Nhớ lại ngày nào sau chiến tranh, gia đỡnh nàng bị tàn phỏ cạn kiệt, nàng quyết liệt ra đi tỡm Tiền. Và rồi chỉ trong giõy lỏt, sau khi bị Rột từ chối vỡ hoàn cảnh khụng cho phộp, nàng chẳng cũn biết xấu hổ là gỡ, vội quyết định tranh cướp cả anh chàng Frank,- chồng chưa cưới của em gái Xuêlơn-; vỡ nàng biết rất rừ anh chàng này đang có nhiều tiền có thể giúp nàng nộp thuế cứu giữ được trại ấp! Nàng thề rằng, từ nay về sau, quyết khụng bao giờ lâm vào cảnh đói nữa! Chưa đủ, nàng cũn vay tiền Ret để mở thêm xưởng cưa, mạnh dạn thuê cả tù khổ sai để bũn rỳt nhõn cụng rẻ mạt, lao vào kinh doanh, mà chẳng thèm để ý đến thói dèm pha, xỉa xói của giới quý tộc. Scarlet càng bị chao đảo theo chiều gió xó hội, nàng sẵn sàng tuyên chiến với mọi chuẩn mực đạo đức xưa cũ “giấy rỏch phải giữ lấy lề!?” Tại sao lại phải cam phận thuỷ chung cứu rỗi linh hồn người chồng đó khuất? Chẳng phải bản lĩnh táo bạo đó giỳp nàng cầm sỳng bắn chết tờn lớnh hụi của, rồi vội vàng xúa bỏ hết dấu vết đó sao?
      Giữa cái thế giới trần trụi, Scarlet đó chiến thắng mọi hoàn cảnh khốc liệt  Sau khi Frank -người chồng thứ hai chết- nàng ngả vào vũng tay của chàng đại uý Ret si tỡnh, giàu có và ngổ ngỏo hết chỗ nói; Ret tiêu biểu cho tip người tư sản đang lên, có nét “mặt ngăm ngăm đen như tướng cướp đôi mắt đen táo tợn như một tên hải tặc...có một vẻ liều lĩnh thản nhiên trên mặt và một nét giễu cợt trâng tráo nơi khoé miệng. Khi anh ta cười với Scarlet, khiến cô gần như nghẹn thở”. Ret vừa quý phỏi kiểu ụng bố, nhưng lại vừa bạo ngược “giống ông nội như đúc”, vốn dĩ ông nội là một tướng cướp. Ret sẵn sàng chối bỏ cỏi danh giỏ hóo, lỗi thời của giới quý tộc chõu Âu trờn vựng đất “tân thế giới” và thế là bố mẹ cũng đó từ mặt gó, vỡ những hành vi trỏi đạo đức truyền thống! Mặc cho dư luận xã hội và gia đình chê bai, hai kẻ “bị ruồng bỏ” vẫn gắn kết với nhau.
    Rừ ràng là nhà văn không dừng lại miờu tả cỏc sự kiện, cỏc cảnh trận mạc, mà có ý thức đào sâu, khai thác những chuyển động tâm lý của cỏc nhõn vật qua cỏc tỡnh huống đầy kịch tính. Nổi bật nhất phải nói dến những giấc mơ tỡm đường của Scarlet, bộc lộ quá trỡnh chao đảo trong tính cách của nàng. Qua Scarlet, tác giả sử dụng một giấc mơ xuyờn qua ba thời điểm khác nhau.Tuy bề ngoài ba giấc mơ ấy cú vẻ giống hệt nhau, song lại mang ý nghĩa khỏc nhau rừ nột. Giấc mơ đầu tiên đến với nàng khi từ Atlanta trở về trại ấp Tara, tận mắt nhỡn thấy cảnh hoang tàn, mẹ mất, bố bị hoảng loạn tõm thần và chị em cựng gia nhõn chỡm ngập, quằn quại trong đói khổ, nàng cứ tưởng như “đang ở một vùng xa lạ mông muội, dày đặc sương mù, đến nỗi giơ tay ra trước mặt không thấy rừ. Đất dưới chân nàng chao đảo...”
    Phải chăng giấc mơ hói hựng này phản ánh nét đối nghịch với cuộc sống nhung lụa, lý tưởng thuở ấu thơ, đồng thời thể hiện tình trạng sụp đổ của nền kinh tế trên đất miền Nam. Đó chính là giấc mơ tỡm lối thoỏt của nhõn vật Scarlet? Nào ngờ đang tuần trăng mật ngọt ngào giữa nàng với Ret lại xuất hiện giấc mơ thứ hai. Thật ra, bước gặp gỡ giữa nàng với Ret là quỏ trỡnh “cầm bằng theo giú đưa đi”. Làm sao một mỡnh thõn cụ, thế cô như nàng, mà có thể cưỡng lại quy luật lịch sử; mặt khác đây cũng là sự thất bại về xó hội và văn hóa của miền  Nam so với miền Bắc. Nỗi dằn vặt lại đẩy nàng chỡm đắm vào  mộng mị:
-Chao ụi! “Khắp thế gian khụng cũn ai để hướng về, không cũn ai để trông cậy. Một cái gỡ khủng khiếp đang rượt đuổi nàng, nàng chạy miết đến độ trái tim cơ hồ muốn vỡ tung, cắm cổ chạy trong màn sương mịt mù dày đặc...”              
    Vẫn là màn sương mịt mù đó, nhưng sao thật xa lạ trên con đường sống chung với Ret giữa bốn bề vây bủa của thị trường tư bản, nào biết nương tựa vào ai, nàng run sợ, tưởng chừng có người đang xua đuổi mỡnh ra khỏi thế giới ấy, nhưng biết đi đâu, về đâu? Sống bên cạnh Ret, được thỏa món mọi thứ vật chất, nhưng sao nàng cứ vẫn cảm thấy cô đơn, không chút thanh thản tâm hồn; bởi nàng cú ý thức tỡm đường, tỡm tũi cỏi mới để tự giải phúng mỡnh khỏi mụi trường xó hội miền Nam lạc hậu, bảo thủ đến kiệt quệ.
    Giấc mơ thứ ba đến với Scarlet lại cay đắng nghiệt ngó hơn nhiều, bởi không
phải xuất hiện trong khung cảnh nồng ấm, mà trong trạng thỏi tỉnh tỏo qua tâm tư cô độc hoảng loạn.Giờ đây, Bôni đứa con gái yêu quý duy nhất của nàng đó chết vỡ ngó ngựa, bố mẹ nàng khụng cũn nữa, bỗng nàng cảm thấy bơ vơ, lạc lừng giữa ngụi nhà sang trọng và xa lạ. Nếu như trước đây nàng cần Tiền để tồn tại, thỡ giờ đây, điều cần thiết nhất đối với nàng là tỡnh người. Một ảo giỏc kỳ lạ xõm chiếm tõm hồn nàng, nàng cảm thấy mỡnh đang chới với trong sương mù mịt mùng. Thế là cỏi hiện thực nghiệt ngó bất thần ựa về:- con gái yêu Bôni đâu rồi, Ret đâu rồi?! Và đúng  là nàng vẫn đang mơ giữa ban ngày: “ nàng chạy ngược lên con phố, đầU cúi xuống, tim đập rộn, hơi đêm ướt trên môi, hàng cây trên đầu đe doạ, đâu đó trong cái vùng hoang địa ướt át, tĩnh mịch này có một nơi ẩn náu... Nàng nhẹ nhàng chạy. Nhưng lần này không phải chạy vỡ sợ. Nàng chạy vỡ đôi cánh tay của Ret đang ở cuối phố...”
   Nhưng khốn nỗi“cái bến nương náu cuả nàng tỡm trong những cơn mê, cái nôi yên ổn, ấm áp luôn bị chỡm khuất trong làn sương...”của thói đỏng đảnh xưa cũ, cùng những mặc cảm ngộ nhận. Màn sương đang bủa vây ấy cũng chính là tình huống chao đảo tận đáy lũng nàng.Cú thể núi, nàng vẫn có nhiều nét khác biệt so với Ret. Vốn ngổ ngỏo xa lạ từ miền Bắc, Ret từng mạo hiểm đi đào vàng, từng xông pha vượt biển giữa hai làn đạn để buôn chuyến, và chơi cờ bạc bịp rất mực ranh ma, thậm chí vét sạch túi của cả bố vợ tương lai.Ở Ret hội đủ các mặt trái, mặt phải của típ người tư sản kiểu mới, tựa “con bê vàng mặc quần cộc nghênh ngang đi giữa chợ”.Đúng là Ret đó đi trước thời đại, trước hoàn cảnh. Bởi Ret ý thức rừ ràng:“Trong sự sụp đổ của của một nền văn minh cũng có thể kiếm nhiều tiền như khi xây dựng lại một nền văn minh.”
    Trong khi đó, Mêlơni và đặc biệt là Asly cam chịu yờn phận “ luyến tiếc, vô cùng luyến tiếc cái đẹp đó mất đi của cuộc sống cũ ”; cũn Scarlet thỡ đích thực là nhân vật của chính hoàn cảnh đó, vừa chịu sự tác động nghiệt ngó, tất yếu của cỏc tỡnh huống, vừa cuốn theo chiều giú mưu cầu sự tồn tại nhằm khẳng định vị trí của mỡnh. Mói đến cuối, nàng mới nhận ra rằng, trong tỡnh yờu Asly, mỡnh đó rơi vào không tưởng của quỏ khứ. Chàng vốn là con người của quá khứ có “nụ cười làm nở rộng cặp mắt xám mơ màng và ánh nắng rực rỡ  đùa  trong mái tóc vàng rơm”, “môt con người hào hoa phong nhó, mà Chúa đó sinh ra như để ngồi trong một đại sảnh,...chơi dương cầm, và viết những điều vô nghĩa, nhưng nghe sao mà đẹp”. Quả là “Mỡnh đó yờu một cỏi gỡ do mỡnh tưởng tượng nên. Một cái gỡ chết lịm như Mêlơni bây giờ..mỡnh đó tự cắt một bộ cỏnh diện rồi đam mê nó. Mỡnh cứ tiếp tục yờu bộ quần ỏo đẹp mà chẳng hề yêu chàng”.
     Ngược lại, tuy đối diện với chàng Ret, nhưng mói tới lỳc mất chàng, qua giấc mơ thứ ba, nàng mới ý thức được rừ nột:“Mỡnh đó mất tất cả những người ấy để hiểu ra rằng, nàng yêu Ret, yêu vỡ chàng mạnh mẽ và vụ liờm sỉ, đam mê trần tục giống như nàng”.
     Quả thật nàng quyết liệt, táo bạo đến lạnh lùng sắt đá, nhưng nàng lại vừa yếu đuối, vừa hồn nhiên một cách đáng thương, mà không đáng trách.
     Tài năng xuất sắc của nhà văn là ở chỗ khắc họa tinh tế những cảm xúc đối
nghịch luụn hiện hữu trong nhõn vật này qua thủ pháp thời gian nghệ thuật vừa  tuyến tính, vừa đồng hiện đan xen. Cảm xỳc ấy cứ lan truyền mói, khiến cho Scarlet nhập sõu vào trỏi tim hàng triệu người đọc, người xem và họ lại có thể hiểu nàng, cảm thông với nàng, tha thứ cho nàng về những lỗi lầm đó qua. Mặt khác, sẽ không đầy đủ nếu không khẳng định rằng, hai diễn viên chính nổi tiếng tài hoa Vivien Leigh trong vai Scarlet và Clark Gable trong vai Ret cùng nghệ thuật dựng phim của nhà đạo diễn lỗi lạc đó thật sự tạo nên sức sống bất tử cho tiểu thuyết Cuốn theo chiều giú.../.

HàNội -2011
NguyễnTrường Lịch                
(ĐHQGHàNội)