T reân baùo Theá Giôùi soá 5 ra ngaøy thöù Hai, 2-2-2004, chuùng toâi đaã từng vieát baøi giôùi thieäu veà Töôïng Nöõ Thaàn Töï Do cuûa Hoa Kyø taïi cöûa bieån New York vôùi töïa ñeà: “ Nöõ Thaàn cuûa nöôùc Phaùp, bieåu töôïng cuûa nöôùc Myõ”. Trong baøi baùo chuùng toâi coù noùi raèng töïông Nöõ Thaàn Töï Do naøy laø cuûa Chính Phuû Phaùp laøm taëng nhaân daân Hoa Kyø nhaân dòp kyû nieäm 100 naêm ngaøy Ñoäc Laäp cuûa nöôùc Myõ. Ñaây laø moät böùc töôïng baèng ñoàng daùt moûng côõ 2mm, coù boä khung beân trong baèng theùp khoâng gæ, ñöôïc phoùng to leân nhieàu laàn töø böùc töôïng goác cuõng baèng ñoàng do nhaø taïc töôïng Phaùp noåi danh laø Freùderic August Bartholdi saùng taïo neân vaø töøng ñöôïc döïng taïi moûm ñaát tieåu ñaûo Thaønh Paris naèm treân doøng soâng Seine, choã gaàn Laâu ñaøi Coâng Lyù noåi tieáng cuûa Thuû ñoâ nöôùc Phaùp.
Töôïng Nöõ Thaàn Töï Do ôû New York ñöôïc hoaøn thaønh taïi Phaùp vaøo thaùng 7 naêm 1884, vaø laø moät trong nhöõng böùc töôïng lôùn nhaát theá giôùi hoài ñoù. Töôïng coù chieàu cao 46,50m tính töø loøng baøn chaân tôùi ñænh ngoïn ñuoác maø Nöõ Thaàn naâng leân. Beä töôïng do phía Hoa Kyø xaây baèng ñaù hoa cöông coù ñoä cao 45,71m. Bôûi theá nhìn töø xa, töôïng coù chieàu cao toång coäng laø 92,99m.
Vaøo thaùng 7-1884 töôïng ñöôïc thaùo rôøi thaønh 350 boä phaän vaø ñoùng goùi trong 214 thuøng haøng lôùn ñeå ñöa xuoáng chieán haïm Isere chôû qua New York. Sau gaàn 1 naêm leânh ñeânh treân bieån, thaùng 6-1885 taøu caëp Caûng New York. Thaùng 4-1886 phía Hoa Kyø môùi xaây xong beä töôïng vaø ngöôøi
ta laïi phaûi traûi qua 4 thaùng laép döïng ñeå tôùi ngaøy 28-10-1886 töôïng môùi ñöôïc khaùnh thaønh. Töôïng naøy coù teân baèng tieáng Phaùp laø “ La Liberteù eùclairant le monde” töùc coù yù nghóa laø “Nöõ Thaàn Töï Do soi saùng toaøn Theá giôùi” .
Ngaøy nay hoøn ñaûo Liberty coù döïng töôïng ôû New York ñaõ trôû neân moät ñieåm du lòch thu huùt ñoâng ñaûo du khaùch cuûa toaøn theá giôùi tôùi thaêm. Cuõng chính böùc töôïng naøy ñaõ phaûi chöùng kieán caûnh boïn khuûng boá cöïc ñoan laùi maùy bay ñaâm thaúng vaøo Toøa nhaø sinh ñoâi Trung Taâm Thöông maïi Theá giôùi cuûa New York laøm suïp ñoå toøa nhaø vaø gaây cheát choùc cho haøng chuïc ngaøn ngöôøi daân Myõ voâ toäi.
Sau khi baøi baùo in ra, coù moät soá baïn ñaõ goïi ñieän thoaïi hoaëc göûi thö nhaéc taùc giaû raèng khoâng phaûi chæ coù hai nôi treân theá giôùi laø New York vaø Paris ñaõ töøng ñöôïc döïng töôïng Nöõ Thaàn Töï Do maø chính Haø Noäi laø ñòa ñieåm thöù ba ngöôøi Phaùp ñaõ choïn ñeå döïng töôïng Nöõ Thaàn vaøo cuoái theá kyû thöù XIX. Nhöõng lôøi caûnh baùo naøy giuùp taùc giaû nhôù laïi raèng hoài nhoû chính mình cuõng ñaõ ñöôïc ngaém nhìn böùc töôïng Nöõ Thaàn Töï Do ôû Haø Noäi, moät böùc töôïng maø ngöôøi daân Thuû ñoâ luoân goïi baèng moät caùi teân mai mæa laø “baø ñaàm xoøe”. Tieác thay töôïng naøy baây giôø khoâng coøn nöõa.
Böùc töôïng naøy cuõng laøm baèng ñoàng, cao khoaûng 3m, vaø ñöôïc chính tay nhaø ñieâu khaéc Bartholdi hoaøn thaønh ñeå göûi qua döïng trong moät cuoäc Hoäi Chôï do ngöôøi Phaùp môû taïi khu vöïc Tröôøng thi Höông cuõ (töùc nôi ñaët Thö vieän quoác gia taïi ñöôøng Traøng Thi cuûa Haø Noäi baây giôø) ñeå chaøo möøng vieäc hoaøn taát coâng cuoäc xaâm chieám toaøn boä laõnh thoå Vieät Nam cuõng nhö nhaèm khueách tröông thanh theá söùc maïnh cuûa neàn kinh teá-khoa hoïc-kyõ thuaät Phaùp. Böùc töïông naøy sau ñoù ñöôïc döïng taïi khu vöôøn hoa Trung taâm cuûa Haø Noäi ngay caïnh Toøa Thò Chính (töùc Vöôøn hoa dựng tượng LyýThaái Tổ naèm treân ñöôøng Leâ Lai hieän nay), phía tröôùc truï sôû Ngaân Haøng Ñoâng Döông cuõ töùc truï sôû Trung Öông Ngaân Haøng Nhaø Nöôùc Vieät Nam hieän thôøi.
Ñeå coù choã xaây Toøa Thò Chính vaø laøm vöôøn hoa döïng töôïng Nöõ Thaàn Töï Do, ngöôøi Phaùp ñaõ cho phaù Chuøa Phoå Giaùc vaø moät soá ñoaïn luõy Thaønh Haø Noäi laáy ñaát san laáp caùc ñaàm hoà trong khu vöïc keá caän Hoà Göôm neân ngöôøi daân Haø Noäi cuõng nhö toaøn theå nhaân daân Vieät Nam yeâu nöôùc, caêm thuø giaëc ngoaïi xaâm raát caêm gheùt. Hoï coi böùc töôïng Nöõ Thaàn Töï Do ñöôïc döïng leân nhö moät bieåu töôïng söùc maïnh cuûa luõ thöïc daân ñang giaøy xeùo non soâng gaám voùc Vieät Nam. Vaø ngöôøi
ta ñaõ nhìn böùc töôïng vôùi con maét aùc caûm, ñaët teân cho töôïng laø töôïng “ Baø ñaàm xoøe” do choã Nöõ Thaàn coù y phuïc khaùc laï ngöôøi daân Vieät quaùù !
Khoâng ñöôïc ngöôøi daân nhìn nhaän ñuùng giaù trò tinh thaàn cao caû, laïi coøn bò mæa mai nguyeàn ruûa laø “Con meï ñaàm giaø keû cöôùp”, böùc töôïng ñöùng ñoù trong söï thôø ô gheû laïnh cuûa moïi ngöôøi. Moät thôøi gian sau, ñeå laáy choã döïng töôïng vieân quan thöïc daân Phaùp ñöùng ñaàu boä maùy cai trò ôû Baéc Kyø môùi cheát (töùc Paul Bert, cheát naêm 1886), nhaø caàm quyeàn Phaùp laïi cho chuyeån töôïng Nöõ Thaàn Töï Do veà ngöï taïi Vöôøn hoa Neyret (töùc Vöôøn hoa Cöûa Nam hieän thôøi).
Tôùi naêm 1945, khi Nhaät ñaûo chính laät ñoå ngöôøi Phaùp, Baùc só Traàn Vaên Lai ñöôïc cöû laøm Thò Tröôûng Haø Noäi, ñaõ ra leänh giaät ñoå taát caû caùc töôïng ñaøi maø ngöôøi Phaùp döïng nhaèm xoùa boû moïi taøn tích cuûa cheá ñoä thöïc daân. Ngöôøi daân Haø Noäi ñaõ nhaân ñoù ñaäp ñoå caùc töôïng Thoáng cheá Foch, töôïng Jean Dupuis, töôïng Paul Bert, töôïng ñaøi treân Vöôøn hoa Canh Noâng… vaø taát nhieân laø caû töôïng Baø Ñaàm xoøe.
Vaäy laø Haø Noäi ñaõ töøng choái boû moät baûn sao quyù giaù cuûa Töôïng Nöõ Thaàn Töï Do maø chính nhaø ñieâu khaéc vó ñaïi Bartholdi ñaõ taùi taïo neân. Söï choái boû naøy hoaøn toaøn coù theå hieåu ñöôïc vì söï xung khaéc cuûa hai neàn vaên hoùa Phaùp Vieät khi maø nhöõng teân thöïc daân Phaùp ñaõ xaâm chieám ñaát nöôùc naøy vaø aùp ñaët aùch thoáng trò taøn baïo treân ñaàu ngöôøi daân Vieät.
Nghe ñaâu sau naøy böùc töôïng Nöõ Thaàn Töï Do ñaõ bò baùn thaønh haøng “ñoàng naùt” ñeå daân laøng Nguõ Xaõ caïnh hoà Taây cuûa Haø Noäi baêm naùt vaø naáu chaûy roài ñuùc neân töôïng Phaät A Di Ñaø lôùn nhaát Vieät Nam. Tieác thay cho moät coâng trình ñieâu khaéc quyù giaù haøng ñaàu theá giôùi ñaõ “sinh baát phuøng thôøi” treân ñaát nöôùc Vieät Nam vaøo thöûô caû nöôùc chuùng ta coøn chìm ngaäp trong maøn ñeâm noâ leä./.
Baøi vaø aûnh : ÑINH KYØ THANH
( 1.201töø )