Cách đây 31 năm, tôi có đọc phóng sự “Cái đêm hôm ấy... đêm gì?” của nhà văn Phùng Gia Lộc trên báo Văn Nghệ về chuyện bắt nợ - thu sản ở Thanh Hóa chẳng khác gì nạn thu tô bắt thuế thời thực dân đế quốc. Tiếng kẻng liên hồi giục giã, tiếng loa phóng thanh hết cỡ, rồi: “Gần một giờ sáng, công an, dân quân đã ập đến các nhà nợ thóc. Tiếng chó sủa vang, tiếng lợn kêu èng ẹc như bị chọc tiết ở các nhà gần quanh...”.

Xe đạp, phích, xô, lợn gà, bàn tủ, chum vại... bắt hết. Đến cả lúa giấu trong áo quan “các cháu phải nhịn để dành bữa sau cúng cỗ bà, làm ma bà!” và lúc “bà con thương mà chạy đến để ăn lưng cơm sốt”, cán bộ xã cũng không tha. Lương tâm nhà văn lên tiếng, đòi hỏi, Phùng Gia Lộc đã “không còn có thể che giấu nỗi đau của nhân dân bất hạnh”.

Xót xa và phẫn nộ, nhiều người tỏ thái độ muốn băm vằm đám cường hào mới xuất hiện ở nông thôn. Xã hội càng phát triển, văn minh, chuyện bất công ngang trái làm sao qua mắt được thế giới truyền thông, thì chuyện đóng góp phí, quỹ vô lý, lạm thu, tận thu bất công với cả “mùa sưu thuế kinh hoàng” từ hơn 30 năm trước tưởng rằng đã tiệt nọc và chỉ còn là nỗi buồn trôi về dĩ vãng, thì chuyện tương tự ở nông thôn Thanh Hóa vẫn cứ ngang nhiên xảy ra ngay đầu thế kỷ 21 này.

Thì đây, ở huyện Hậu Lộc, Thanh Hóa: “Thông báo của thôn Thái Hòa, xã Hưng Lộc, gửi cho chủ hộ Đ.T.S, thôn đã liệt ra tất thảy 20 khoản thu mà gia đình phải đóng. Gia đình bà S. có 6 khẩu, lần thu này bà phải nộp hơn 2,8 triệu đồng”. Có những gia đình nộp đến 4 - 5 triệu đồng quỹ, phí.

Nông dân nghèo nuôi con ăn học, lấy đâu tiền đóng các loại “sưu thuế hãi hùng” ấy? Không đóng thì bắt nợ, tịch thu đồ đạc, đưa lên loa truyền thanh bêu riếu tên tuổi. Tại xã Trường Sơn, huyện Nông Cống, ngay cả gia đình liệt sỹ do khó khăn, không đủ tiền đóng góp nên bị xã cắt hộ nghèo. Gia đình liệt sỹ thuộc diện chính sách, lẽ ra phải được ưu tiên, được quan tâm chăm sóc. Song họ nhẫn tâm lạnh lùng với cả gia đình có người đổ xương máu cho độc lập tự do của Tổ quốc.

Tôi đồ rằng trong chiến tranh, cái đám lý trưởng mới này không trốn lính thì cũng đào ngũ. Đúng là trẻ không tha già không thương, đường đường là gia đình liệt sỹ cũng chẳng được nể nang, sẵn sàng biên phạt!

Còn chị Toàn ở làng Thành Liên, xã Trường Sơn, Nông Cống, Thanh Hóa trồng lúa cả năm trên 2 sào ruộng, nếu nhịn ăn, bán sạch thóc cũng chỉ được 3 triệu đồng, nhưng đóng góp cho thôn xã 2 triệu đồng, số còn lại chi tiêu cho giống má, phân gio liệu có đủ? Bày ra các loại phí, quỹ rồi lùng sục, tịch thu tất, nếu như không nộp đủ: “Đoàn công tác đã quyết định "xuống tay". Mấy người chạy bổ vào nhà sục sạo, tuy nhiên, chẳng có vật dụng gì đáng tịch thu”.

Nếu anh Dậu giữa mùa sưu thuế nhảy ra khỏi những trang tiểu thuyết Tắt Đèn cũng phải ngạc nhiên vì lại bắt gặp trương tuần, lý trưởng ở ngoài đời.

“Không tìm được cái gì đáng giá, mấy người ấy chực quay ra thì ông trưởng thôn lại lao vào. Ông ấy tháo chiếc giường mà vợ chồng cùng hai con của tôi đang nằm”. Cái giường cũ duy nhất của vợ chồng chị Toàn bị cánh tuần đinh mới tịch thu nên vợ chồng con cái chỉ còn cách trải chiếu nằm đất.

Mùa hè còn chịu được, chứ mùa đông bị nhiễm lạnh không viêm phổi thì cũng chết vì giá rét. Nếu trong nhà không có vật dụng quý nhất là cái giường, thì vợ chồng người nông dân đáng thương này có bị đám tuần đinh mới xông vào trói gô cổ như anh Dậu không?

Ở Hải Lộc, Hậu Lộc “có gia đình còn bị "tổ công tác đặc biệt” bốc mất mấy tấm ván canh”. Tấm ván canh là gỗ mua sẵn dành cho người già chết thì đóng quan tài. Cái thời 31 năm về trước trương tuần của “Cái đêm hôm ấy... hôm gì?” chỉ trấn lột thóc, để lại cái áo quan cho mẹ nhà văn Phùng Gia Lộc, xem ra vẫn còn nhân đạo hơn bọn cường hào mới bây giờ lấy cả tấm ván canh lo hậu sự của người già.

Ông Lê Văn Cuông - cựu đại biểu Quốc Hội cũng xót xa: “... Mùa sưu thuế hãi hùng ở Hậu Lộc cho thấy đang có sự xuất hiện trở lại của bộ phận cường hào, ác bá thời phong kiến ở nông thôn trong thời kỳ văn minh”.

Ông Cuông kể một câu chuyện người dân khốn khổ: “... do không đóng đủ tiền giao thông nông thôn, một chị nông dân đã bị chính quyền thôn, xã đến cưỡng bức bắt con bò mới mua để cày ruộng, sau đó bán cho người khác. Con chị đó đến ngăn thì bị họ đánh, phải đi bệnh viện”. Chuyện khó tin mà đã là sự thật ở làng quê Việt Nam.

Ở đây chính quyền thôn xã có hai cái sai: Một là, áp đặt ra quá nhiều khoản thu quỹ, phí nặng nề, vô lý. Người nông dân è cổ còng lưng gánh các loại phí thực ra là bị bóc lột một cách ngọt ngào, tinh vi mà không biết. Chúng ta đang phấn đấu đến một xã hội sống và làm việc theo pháp luật tiến bộ. Chắc hẳn những người lãnh đạo ở thôn xã phải hiểu luật hơn người dân bình thường.

Hiểu luật mà làm trái luật sẽ sinh ra nhũng nhiễu, phiền hà, hành xử tùy tiện. Hai là, áp đặt lạm thu, tận thu không đạt được kết quả thì cưỡng chế, ép buộc bằng các biện pháp mạnh chả khác gì trấn lột. Người dân nghèo, chân yếu tay mềm, không có khả nặng tự vệ bị “đè đầu cưỡi cổ”, kêu trời trời chẳng thấu, kêu đất đất chẳng hay. “Họ đến đông lắm, cả trưởng làng, phó làng cùng các cán bộ ở làng. Có cả các anh công an xã nữa", chị Toàn kể lại.

Ông Lê Như Tiến, đại biểu Quốc hội khóa 12, 13, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội khóa 13 đau xót kêu lên: “... có lẽ đang hình thành tầng lớp giống như lý trưởng, chánh tổng ngày xưa, đó là cường hào mới ở nông thôn. Chỉ có cường hào mới thì mới o ép dân đến như thế".

Nhà triết học khai sáng của nước Pháp Rousseau nói rằng: “Trong mọi trường hợp, sự trừng phạt thường xuyên là dấu hiệu yếu ớt và chểnh mảng của chính quyền”. Xã hội thối nát thì nhà tù nhiều hơn trường học, bạo lực cũng đồng nghĩa với... bất lực. Xã hội đại đồng là thôn cùng xóm vắng cũng vang tiếng hát cười, chứ không phải tiếng khóc than.

Cái cách tận thu, lạm thu và trấn lột, trừng phạt của chính quyền xóm xã một số nơi ở Thanh Hóa là một minh chứng cho sự yếu ớt và bất lực. “Chiến thắng” nhân dân bằng bắt bớ, thu phạt vô lý chỉ làm cho nỗi bất bình, mâu thuẫn làng quê tăng cao. Bần cùng hóa cũng bắt đầu từ sự bóc lột tinh vi này.

Lạm thu, tận thu, bày đặt ra nhiều loại phí nhưng ai biết hiệu quả sử dụng sẽ ra sao? Hay chỉ là trấn lột rồi chia chác? Sự việc nghiêm trọng đến mức ông Trịnh Văn Chiến, Ủy viên TƯ Đảng, Bí thư Tỉnh ủy Thanh Hóa đã yêu cầu Bí thư huyện ủy Hậu Lộc kiểm tra ngay và báo cáo. Ông Chiến khẳng định: "Quan điểm của lãnh đạo tỉnh là phải bãi bỏ ngay những khoản thu không đúng các quy định của Nhà nước. Đối với các tổ chức, cá nhân nếu phát hiện có vi phạm trong việc này thì sẽ phải xử lý theo quy định của pháp luật".

Trống pháp đình đã điểm rồi. Tiếng trống ấy có vang đến tai đám cường hào mới ở nông thôn Thanh Hóa hay không? Có cất lên cùng lúc với lưỡi dao cẩu đầu trảm hay chỉ là đánh trống bỏ dùi thì vẫn còn phải chờ đợi. Chờ đợi và hy vọng!