(Tiểu thuyết của nhà văn Nguyễn Quang Lập)

Cảm nhận ban đầu khi gập lại "Kiến chuột và ruồi" là sự kiệt sức.
Bởi thời gian đọc liên tục không ngừng nghỉ không thể dứt ra ngang chừng vì quá hấp dẫn. Cũng không thể đọc lướt như thông thường mà phải nhẩn nha đọc kỹ từng dòng từng trang. Nếu lướt là có thể mất đi những tình tiết quan trọng làm ngứt câu chuyện buộc phải đọc lại.
Bởi ta gặp một Nguyễn Quang Lập rất khác với "Ký ức vụn" với "Tình cát" với "Những mảnh đời đen trắng"...ở cả lối viết truyền thống lẫn khẩu văn.
Bởi một thứ ngôn ngữ tưởng tối giản dân dã nhưng kỳ thực lại tuyệt đỉnh điêu luyện, ma mị ngồn ngộn nhựa sống dẫn dắt người đọc vào nhiều tầng mê cung của chữ. Hiếm có triết luận nhưng câu nào, chữ nào cũng là những đúc kết phù hợp với từng đối tượng đọc. Và dễ hiểu, cực kỳ dễ hiểu.
Bởi một kết cấu tưởng là vụn vỡ theo từng câu chuyện của các nhân vật nhưng lại chặt chẽ đúng như một kịch bản phim hoàn chỉnh theo nguyên tắc "gieo gặt" không sót một chi tiết nhỏ nào.
Bởi sự xóa nhòa giãn cách thời gian, không gian.
Bởi ảo thực hòa quyện không còn ranh giới. Thậm chí còn là vi ảo. Ảo từ người đến chó đến kiến chuột và ruồi.
Bởi nội dung tái hiện một thời kỳ có thể nói sống động, bạo liệt giằng kéo đúng sai nhất của dân tộc: Cải cách ruộng đất.
Bởi ấn tượng về cách dựng nhân vật quá sắc. Chỉ vài chi tiết vài phác họa là nhân vật đã lừng lững trên trang sách, ngoài cuộc đời.
Bởi nhiều thứ nữa...

Nhưng sau kiệt sức là gì?
Đẫm máu, chết chóc nhưng không bi lụy thù hận thậm chí là khoan dung, tha thứ. Kể cả những nhân vật độc ác nhất cũng nhận được cái nhìn công bằng, thương xót. Có đau nhưng là cái đau thẳm sâu của một vết thương có thể chưa lành da nhưng đã thực sự khép lại.
Không như những tác giả từng viết đề tài này là người trong cuộc, Nguyễn Quang Lập ở thế hệ sau nên có cái nhìn điềm tĩnh, không phán xét, chỉ trích chỉ dựng lại chân dung của một thời đại đã qua chưa xa. Vượt trên tầm của cải cách của sửa sai là số phận những người làm nên những gì từng long trời lở đất của thời kỳ ấy.
Kiệt sức nhưng kỳ lạ thay tâm hồn ta trở nên tĩnh lặng, suy ngẫm, liên tưởng đến những gì đã trải của bản thân, gia đình, dòng họ, làng xóm, đất nước. Một sự liên tưởng cần thiết không phải quên lãng mà là để nhớ. Nhớ để tránh lặp lại những sai lầm lịch sử. Giá trị của "Kiến chuột và ruồi" quan trọng nhất ở điểm chốt này.
Một cuốn sách hay từ nghệ thuật đến nội dung biểu đạt. Nó có ích nhất là với các nhà văn. Riêng tôi nhận được sự khích lệ rất lớn cho cảm hứng sáng tác.
Chỉ tiếc bản in đầu của cuốn sách không được các nhà xuất bản trong nước đón nhận. Bằng những gì cuốn sách mang lại, tôi tin trong một tương lai gần nó sẽ được xuất bản trong nước.
Tôi cũng tin các chính trị gia, những nhà lý luận, các nhà tư tưởng, chính sách sẽ tìm đọc cuốn sách. Ít nhất để thấy văn học Viêt không phải ở tầm quá thấp vẫn có những cuốn sách đỉnh cao. Để hy vọng văn học Việt không bị chảy máu.
Tạm thế, vội vài dòng mai đi Lào thăm chiến trường cũ.