Hành trình thi ca là cuộc hành hương trên trang giấy của các nhà thơ để đi tìm chân lý, để đến với cái đẹp. Nếu chúng ta so sánh thơ ca như một thứ tôn giáo thì có thể gọi mỗi nhà thơ là một giáo chủ. Các giáo chủ thơ ca là người sáng tạo ra tín-đồ-chữ. Các giáo chủ thơ ca xới tung mọi trật tự xã hội, quy luật ngôn ngữ của cộng đồng dân tộc để chế tác ra một trật tự và quy luật mới của tâm hồn và trái tim. Như vậy hành trình thi ca giữ vai trò gì trong hành trình của nhân loại hướng về tương lai? Các nhà thơ hay các giáo chủ thơ ca đứng ở đâu và giữ nhiệm vụ gì giữa dòng người miên man đi tìm tình yêu và hạnh phúc?
Thơ ca đang chịu áp lực nặng nề của các phương tiện thông tin kỹ thuật và đời sống hiện tại. Càng ngày số lượng người làm thơ càng đông và sự bất bình thường về số lượng đã phần nào khẳng định thơ ca đang bị đại chúng hóa, mất dần tính chuyên nghiệp của nó. Sự khủng khoảng thừa về thông tin dẫn đến việc các giác quan của con người bị tê liệt, tình cảm và ý chí bị nhụt cùn cộng với việc chất thơ bị phá hủy cả ở thiên nhiên và trong tâm hồn đã làm nảy sinh những bài thơ nhạt nhẽo, vô bổ và những nhà thơ sáng tác bằng trái tim lạnh lẽo, băng giá. Sự thừa mứa của thơ tình và những bài thơ lổn ngổn chất hiện thực chỉ chạm đến bề mặt của đời sống đăng nhan nhản trên mặt báo và các tập thơ chỉ góp phần làm xơ cứng thêm cảm xúc người đọc. Tai hại hơn nữa nó còn làm suy giảm hệ thống... miễn-dịch-phê-bình (tạm gọi là khả năng đề kháng với sự tầm thường và nhạt nhẽo trong nghệ thuật). Mối quan hệ của nhà thơ và thơ ca với người đọc đang được mở rộng về biên độ nhưng lại bị rút ngắn về chiều sâu một cách thảm hại. Mọi ngả đường đều mở rộng chờ đón bước chân của nhà thơ nhưng cánh cửa trái tim người đọc thì đang khép chặt. Liệu thi ca sẽ đi đến đâu ngoài phạm vi các nhà thơ đọc và tán tụng lẫn nhau? Chừng nào thơ ca chưa đụng chạm đến sự bí ẩn và vô tận của vô thức thì nó vẫn chỉ quẩn quanh với những trách nhiệm xã hội chung chung và vẫn trùng khớp với chức năng của các ngành nghệ thuật khác.
Giá trị của nhà thơ không chỉ là phát hiện ra vẻ đẹp của cuộc đời và sự vật mà còn ở chỗ họ làm phong phú thêm cho cuộc đời và sự vật bằng cách nhìn, bằng cảm xúc riêng biệt, độc đáo của mình. Gia tài của nhà thơ không có gì khác ngoài thời gian và sự cô đơn. Tôi không tin có một nhà thơ tài năng lại đam mê quyền lực và sự sang giàu. Nhà thơ đích thực là người biết khước từ mọi quyền hành, chức vụ của xã hội để chọn một thứ quyền hành sáng tạo, là giáo chủ của những con chữ - đó là thứ quyền hành vô song và độc tôn... Quyền hành của nhà thơ là làm thanh lọc tâm hồn mình và người đọc bằng cách chế tác ra một thứ ngôn ngữ độc đáo chứ không có quyền làm nhiễm độc tư tưởng và tình cảm của mình và mọi người bằng thứ ngôn ngữ hũ nút, bệnh hoạn, cẩu thả... Nhà thơ có thể viết những câu thơ do cảm hứng bộc phát từ tiềm thức nhưng anh ta lại phải sống suốt đời với những cảm xúc ấy nếu muốn nó sống trong lòng người đọc.
Thơ bất tử nỗi buồn và niềm vui của con người là như vậy. Nền thơ ca của chúng ta khá phong phú về số lượng mà lại nhợt nhạt về cá tính sáng tạo nên khi xuất hiện trên thi đàn một cây bút với giọng điệu ngang tàng phá bĩnh cũng đủ gây nên sự chú ý và lúng túng trong cách đánh giá của các nhà phê bình. Có cây bút thơ nổi tiếng chỉ vì sự phá phách với đầy rẫy khẩu ngữ, ngôn ngữ vỉa hè hơn là những suy ngẫm về cuộc đời, thế sự và sự sáng tạo về ngôn ngữ. Sự nhiễu loạn của phê bình đã làm cho cán cân giá trị đích thực của thơ ca bị chông chênh. Có những nhà phê bình đeo vỏ gươm chân lý nhưng lại rút lưỡi gươm đao phủ. Họ tán tụng thứ thơ ve vuốt cái tôi thị dân lơ láo nhưng lại thẳng tay với những bài thơ đụng chạm với nỗi đau nhân thế. Có lẽ đã đến lúc chúng ta cần cảnh giác với thói lưu manh và cà khịa để phá bĩnh, thoả mãn sự ích kỷ... Mưu cầu danh lợi rút ngắn tuổi thọ của tác phẩm và sự nghiệp nhà thơ một cách ghê gớm. Đã có bao nhiêu nhà thơ mà đứa con tinh thần và sự nghiệp của họ chết ngỏm trước cả người sinh ra nó? Nhà thơ không phải là danh hiệu bất di bất dịch dành cho những người bước chân vào lĩnh vực thơ ca. Nàng thơ khó tính sẽ sẵn sàng từ bỏ những người không thắng được sức ì cảm xúc, trí tuệ. Sự phế truất của độc giả dù xảy ra âm thầm nhưng vẫn mang lại hiệu quả, đó là việc họ sẽ loại ra ký ức những nhà thơ và những bài thơ không còn xứng đáng để nhớ.
Thơ Việt Nam hiện đại thật quá ít những nhà thơ mà sau khi chết tác phẩm của họ mới được phát hiện, công bố với số lượng và chất lượng thật đáng nể (thật ra phải viết rằng quá hiếm hoi). Kể cả sức sáng tạo và sức làm việc lâu bền cũng vậy. Chỉ đếm trên đầu ngón tay những nhà thơ dám vượt lên chính mình bất chấp mọi rào cản của đời sống và xã hội... Có phải thơ ca là thứ của cải tinh thần sang trọng làm sáng giá tâm hồn nhưng lại gây ra lắm lụy phiền và bi kịch cho những người dính đến nó? Dù giải thích thế nào đi nữa điều cơ bản vẫn nằm ở nhân cách và tài năng của các nhà thơ. Điều này không một điều kiện xã hội nào có thể thay thế được... Sự tha hóa của nhà thơ xảy ra khi có sự thỏa hiệp với sự dễ dãi, tầm thường hay bất cứ thứ quyền lực nào dù chỉ là vô hình lởn vởn trên ngòi bút. Khi nhà thơ chối bỏ quyền lực của mình đối với con chữ cũng là lúc mối quan hệ giữa nhà thơ với bạn đọc và cộng đồng bị phá vỡ. Chỗ đứng của nhà thơ không ở đâu khác ngoài trái tim của người đọc. Nhà thơ là người giữ vai trò đi tìm lại những gì đã mất để làm giàu thêm ký ức, trí tuệ của con người nên khi nhà thơ bỏ quên thiên chức của mình là họ đã thủ tiêu sáng tạo, tự đánh mất chính mình. Sự nhiệt tình và quên mình của nhà thơ trong những hoạt động xã hội chỉ bộc lộ sức sáng tạo của nhà thơ đã bị cạn kiệt và may mắn lắm thì họ cũng chỉ trở thành nhà chính khách lỗi thời hoặc nhà đạo đức nghiệp dư mà thôi...
Thơ ca đóng vai trò thức tỉnh con người nhưng với bọn người vô lương tâm thì thơ ca bất lực và không phải vì thế mà thơ ca thu hẹp phạm vi ảnh hưởng của nó. Thơ ca thấm vào từng ngõ ngách tâm hồn, từng tế bào của đời sống với sự tác động tinh vi, chậm chạp và khó có thể nhìn thấy hoặc đo lường được. Thế giới càng văn minh con người càng làm chủ và chiếm lĩnh tự nhiên, thế mà xem ra con người vẫn còn bất lực với những hành vi man rợ và mất nhân tính của một bộ phận không nhỏ trong tổng thể loài người. Hành trình thi ca đang đồng hành với cuộc hành hương đi tìm chân lý của nhân loại. Vai trò của thi ca có lẽ chẳng có gì khác ngoài việc thức tỉnh lương tri của con người. Muốn được như vậy mỗi nhà thơ phải là nơi hội tụ của lương tri và những phẩm chất cao quý của con người hiện đại.
Bản tác giả gửi Phongdiep.net