Đến nước Anh vào ngày thứ 6, có liền 2 ngày nghỉ cuối tuần ở xứ sở sương mù. Tận dụng triệt để thiên thời - là tiết trời khô ráo, rồi có ngay thứ bảy liền chủ nhật cả làng nghỉ ngơi -, tôi có một quyết định rất nhanh chóng. Là đi ngay 2 cái chợ nổi tiếng ở Luân Đôn (London).

Nếu nói về sự phát triển thì London là một trong số ít những thành phố phát triển sớm nhất ở châu Âu, cũng là của thế giới. Vương quốc Anh là nước công nghiệp hóa đầu tiên trong lịch sử loài người nên đương nhiên thủ đô London đã là một thành phố có mẫu hình hiện đại, văn minh rất sớm. Tuy nhiên mọi người có thể dễ sẽ nhầm lẫn nếu nghĩ London chỉ có những khu nhà to đẹp, những siêu thị, trung tâm thương mại lớn rộng, bóng lộn, chất đầy hàng hiệu với sự mua bán tấp nập đêm ngày. Trên thực tế, thì các khu chợ, nhiều chợ hoạt động ở nơi đây lại đầy chất bình dân và dân dã, trong đó mỗi ngôi chợ mang bản sắc và những nét quyến rũ khá riêng biệt. Điều này khiến cho người ta - nhất là du khách nước ngoài - đã một lần đến đây là dễ say mê, thích thú. Nhìn chung thì những chợ họp theo phiên luôn là các điểm đến đặc sắc nhất và được chờ đợi nhất.

Rất may trước khi sang đây, bạn tôi đã sinh sống lâu năm ở London đã chuyển email cho cái danh sách dài các chợ (phải đến con số trên 30); và khuyến nghị nên bỏ thời gian đi thăm chợ sớm nhất có thể. Ở đây tôi chỉ ghi lại ít cái tên, như sau: Borough Market, Portobello Market, Brick Lane Market, Camden Market, Chiswick Market, Old Spitalfields Market, Broadway Market, Battersea Market... (market, tiếng Anh nghĩa là “chợ”).

Đứng trước khá nhiều lựa chọn như vậy, trước tiên tôi hãy thử chọn, một cho chợ họp theo phiên; và một nữa, là chợ mở cửa suốt tuần. Bởi thiết nghĩ, nếu còn lưu lại lâu tại nước Anh này, chắc tôi còn quay đi quay lại chủ đề chợ hết sức thú vị này.

CHỢ HỌP MỖI NGÀY

Đến đây xin đảo lại thứ tự chút, là tôi nói trước đến cái chợ họp suốt các ngày của tuần.

Ngôi chợ này nằm trọn dọc con phố mang tên Portobello Road (road trong tiếng Anh nghĩa là “đường phố”). Đường phố này nằm về phía tây bắc khu trung tâm London, nếu coi đồng hồ Big Ben bên bờ sông Thames là tâm điểm của thủ đô nước Anh.

Portobello là một con phố kéo dài tới 2 dặm Anh, chừng 3,2 km. Một đầu phố là Pembridge Road và đầu kia gặp Wornington Road. Chợ bày bán đủ thứ, họp suốt tuần nhưng đông vui nhất là 2 ngày cuối tuần - thứ bảy và chủ nhật. Riêng thứ bảy được coi là chợ đồ cổ, đồ cũ vì bữa đó tất cả các cửa hàng này đều mở cửa bán hàng. Người ta ước tính những hôm thứ bảy đó, có tới 1.000 tiệm buôn bán các thứ hàng này.

Dọc con phố dài hơn ba cây số là hằng hà sa số các cửa hàng cửa hiệu. Hàng hóa không những được bày bán trong những ki-ốt của hai dãy phố mà chúng còn được bày la liệt khắp dọc theo đường phố. Những tiệm hàng không có mặt tiền thì bày bán ở phía trong, đi vào thấy ngóc ngách, đôi chỗ lại đi xuống dưới tầng hầm, với la liệt là hàng hóa và kẻ bán người mua. Tuy nhiên tôn trọng người qua lại đông đúc, nên dân buôn bán tại đây có hành xử rất nghiêm chỉnh. Họ chỉ bày biện hàng hóa theo hàng lối, chừa đường đi lối lại cho dòng người xuôi ngược khá thoải mái.

Ngày thường tôi chưa có dịp tới nên không biết lưu lượng dòng người ra sao. Nhưng với buổi hôm nay, thứ bảy, ước lượng tới cả vài ba chục ngàn khách hàng qua lại từ sáng sớm tới quá trưa. Nói khách hàng là nói chung, chứ rất nhiều người tới đây cũng không hẳn đã mua về nhà một món hàng nào mà chỉ là một cách đi chơi chợ, đi ngắm xem hàng hóa…

Như đã nói ở trên, chợ Portobello như các chợ trời khác ở London là bày bán đủ loại hàng hóa. Thôi thì thượng vàng hạ cám, cái gì cũng thấy bán, loại hàng gì cũng có thể tìm mua được. Nào là quần áo, giày dép, các loại đồ da cho đến các dụng cụ để sửa chữa vặt vãnh trong nhà. Rồi các đồ làm vườn tược cho đến những đĩa hát, máy hát cũ đủ loại, đủ đời máy (serie). Lại có cửa hàng bày bán sách, tạp chí cũ phục vụ những người chơi sách; rồi các loại biển số nhà, biển đường phố cũ, có cái nặng đến hàng tạ, bằng đá hoặc kim loại nặng (đồng, sắt thép). Không ít những cửa hàng chuyên bán những danh thiếp cũ, card bưu điện cổ xưa với nhiều thiếp cũ, rất cũ: những thiếp mời, thiếp chúc sinh nhật của một thời đã qua khá xa. Thường các cửa hàng đồ cổ được bày biện trong những gian nhà hai bên hè phố trong khi dưới mặt đường là đồ cũ và các quầy rau quả tươi, các món ăn được làm tại chỗ phục vụ du khách.

Xem ra mọi thú vui, những hobby muôn vẻ của con người đã được người Anh tính đến. Và nhất là người ta nghĩ tới một thuộc tính muôn thuở của con người, thôi thì “cũ người mới ta”, nên mọi thứ trên đời này nếu gìn giữ được đều có thể có người mua lại nó để tiêu dùng trong khi người khác lại bán nó đi lấy tiền tiêu.

Đi dạo chơi, khảo giá (thoải mái mặc cả) thì cũng thấy, ngoài hàng cổ quý hiếm còn có nhiều mặt hàng trông như đồ cổ, nghĩa là làm ra những hình hài mẫu mã đồ cổ, nhưng chủ cửa hiệu nói rõ là nó không cổ. Giá cả loại hàng này cũng mềm hơn nhiều, là thứ dành cho những người hẹp túi tiền. Loại này đáp ứng thị hiếu của đa số nên bán khá chạy. Chứ nếu là đồ cổ thật thì các thượng đế luôn là rất chọn lọc. Và họ còn cân nhắc chán chê mới đi quyết định mở ví hoặc chìa thẻ tín dụng ra thanh toán đấy nhé. Thiên hạ khôn chán. Nên cái câu chuyện một khách hàng phụ nữ mua cái nhẫn đồ mỹ ký với giá 10 bảng, sau 30 năm có người biết, khi đấu giá lên tới 350 ngàn bảng (cả chục tỉ đồng VN) - như một hồi rầm rĩ trên các phương tiện truyền thông -, nay được coi là chuyện quá hãn hữu, khó có thể lặp lại.

Tại giữa con phố Portobello tôi gặp một ông cụ bán loại hàng lưu niệm. Ông đặt tên cho cửa hàng của minh là Captain Bob - chắc ông lão đã là thuyền trưởng một thời -, vui vẻ kể với tôi, “Ngài (Sir) biết không, tôi trông coi cửa hàng này cũng là niềm vui sống. Đã 87 tuổi rồi nhưng chưa muốn nghỉ ở nhà. Ra đây vui vì được tiếp xúc và giao lưu với mọi người”. Ông cụ chỉ tay lên trên tường, vẻ tự hào trong khi tôi ngước lên nhìn. Trên đó có tấm biển sơn màu nổi bật, ghi “Captain’s Corner”, nghĩa là “Góc Thuyền trưởng”, ý đây là góc cửa hàng riêng của vị thuyền trưởng là ông Bob này.

Kể ra với người Anh thường phớt đời, ở ta gọi là phớt Ăng-lê, thì ông cụ Bob là một người có tâm tính thật cởi mở, nhất là đối với một người nước ngoài vừa mới gặp như tôi. Không mua một thứ hàng gì nhưng ông cụ vẫn cho phép tôi chụp ảnh những thứ hàng lưu niệm bày bán trong cửa hàng, sau đó còn đồng ý chụp ảnh selfie chung với tôi.

Gần lúc chia tay, ông cụ còn cho biết chính bộ phim truyện “Notting Hill” (công chiếu tháng 5/1999) đã quay ngoại cảnh đường phố Portobello, một duyên cớ khiến khu chợ này trở nên quá nổi tiếng. Chính nó đã thu hút người Anh và khách du lịch ngoại quốc đổ về đây suốt 18 năm qua. Hoan hô phim ảnh hay, có giá trị, chính hình tượng nghệ thuật sâu sắc đã hỗ trợ cho du lịch và thương mại đối với nước Anh và nhiều quốc gia khác.

Về bộ phim này, vì nó có giá trị lớn về doanh thu, tôi định sẽ viết vào một dịp khác sau khi đã xem lại phim này tại xứ sở bộ phim ra đời. Khi nào viết ra được chắc tôi sẽ lại gửi cho trang của bác Trần Nhương, để bà con đọc chơi vui.

CHỢ PHIÊN

Ngôi chợ thứ hai tôi muốn nói tới là loại chợ phiên.

Tiếp ngay hôm sau, chủ nhật được nghỉ việc, con gái lấy xe đưa cả nhà tôi tới chợ Chiswick. Chợ họp mỗi tháng 1 phiên, vào ngày chủ nhật đầu tiên của mỗi tháng. Cũng rất may cho tôi vì nếu để tháng sau mới đi thì chợ sẽ không họp do rơi vào dịp nghỉ Noel và Tết Dương lịch. Phiên chợ đầu tiên của năm tới phải mãi đến ngày 4/2/2018, tức 2 tháng nữa, chợ mới tái họp lại.

Về loại hình chợ như Chiswick thì bên Anh này gọi là Car Boot Sale, nghĩa là “bán hàng trên cốp xe”. Nguyên ủy, người có hàng chở đến chợ bằng ô-tô, mở cốp xe và bày bán hàng trên đó. Muốn bán hàng ở Chiswick, người chủ xe phải mua vé vào cửa, ước độ 15 - 20 - 35 bảng tùy từng loại xe nhỏ xe lớn cho mỗi phiên (tức hơn 450 ngàn đến hơn 600 ngàn, hoặc cao nhất là trên 1 triệu đồng VN). Còn người đến chợ, mua hàng hoặc không mua, cũng đều mua vé vào cửa 1 bảng, khoảng hơn 30 ngàn đồng. Đi xe tới thì phải trả thêm tiền vé gửi xe. Vào chợ không mua thì tha hồ ngắm nghía, sờ tay vào đồ vật, mặc cả thoải mái. Có người coi đó như một cách dạo chơi ngoài trời, xả stress ngày nghỉ cuối tuần thú vị.

Địa điểm chợ Chiswick là tại một sân vận động của trường tiểu học (Chiswick Primary School). Hồi mới mở chợ được biết là theo sáng kiến của Hội cha me học sinh của ngôi trường này. Những bậc phụ huynh đó có ý tưởng tổ chức một phiên chợ hằng tháng như thế để tiền thu được - do bán vé, giữ xe ô tô vào chợ - sẽ được xung công quỹ, nhằm hỗ trợ chi dùng cho các hoạt động của nhà trường, phục vụ cho chính con em của họ. Đây đúng là một sáng kiến rất hay.

Với không gian rộng, chợ Chiswick thu hút rất đông những người đến bán hàng cũng như nhiều khách hàng thuộc các thành phần xã hội. Hàng hóa đa phần là đồ cũ, đôi khi có đồ mới thì giá từ trung bình xuống đến rẻ, đáp ứng người có thu nhập mọi cấp độ. Hình thúc chợ này ai đã tới Pháp hẳn biết các chợ trời nổi tiếng ở Paris, “marché aux puces”, hoặc “marché brocant”, chúng đều có những nét tương tự như bên Anh này.

Có thể nói tại chợ Chiswick có đủ các mặt hàng, các đồ vât dụng thượng vàng hạ cám. Từ quần áo giầy dép, đĩa bát, thìa cốc, chai, bình cho đến các mặt hàng trang sức, các đồ đạc thủ công hoặc đồ trang trí, bày biện nội thất. Các mặt hàng được đúc, chạm khắc bằng đồng, bằng bạc khá tinh sảo theo mẫu mã những đồ cổ, đáp ứng thị hiếu số đông. Cũng có những chỗ bày bán khi là những chiếc kèn hát chạy đĩa than, đĩa 78, 45 một thời xa xưa; hoặc trưng ra những cuốn sách, tạp chí đã xuất bản từ lâu rồi nhưng nay vẫn có người hỏi mua. Chắc là đánh vào thị hiếu những người thích sưu tầm, thích dựng collection cá nhân.

Tôi tò mò muôn biết chút về các chủ hàng. Và chỉ qua vài câu xã giao với dăm ba người bán hàng, tôi dễ dàng biết rằng con số người buôn bán chuyên nghiệp ở chợ này không phải là nhiều. Còn phần lớn người đến họp chợ là những hộ dân, hàng năm hàng tháng tích lại được đồ đạc, vật dụng không dùng đến của gia đình mình; và đôi khi cũng là của những người hàng xóm gửi gấp. Khéo tích trữ lại, rồi chọn một vài phiên chợ trời như thế này, đánh xe nhà mang đi bày bán, kiếm chút tiền tiêu.

Như vậy là họ thu về được đồng nào hay đồng ấy, chứ không nặng về tính toán đắt rẻ, lãi lỗ gì. Họ còn coi đó như một nguồn vui. Không vứt bỏ đồ thừa thãi, vừa làm hỏng thêm môi trường, vừa mất cơ hội cho người kém may mắn. Bởi của mình thì thừa, nhưng với ai đó lại thiếu. Người thiếu khi tìm mua được một món đồ vừa ý với giá rẻ, vô hình trung người này hài lòng mà người bán hàng cũng “cộng hưởng” từ đó một niềm vui là họ đã giúp ích gì đó cho người khác, cho xã hội. Ý nghĩ này có ở người Anh, nhất là người London, nên các chợ đồ cũ, chợ trời đã mở ra khá nhiều ở thủ đô nước này.

Dạo vài ba vòng quanh chợ, tôi ấn tượng đặc biệt với 2 cháu gái bán hàng hôm đó. Các cháu ở độ tuổi 11, 12 thôi nhưng khôi ngô và thật láu lỉnh. Bố mẹ đứng cạnh xe nhưng đã dành hoàn toàn quyền cho 2 con gái của mình trình bày về hàng, rao hàng. Khi tôi đến con chị liến láu như diễn kịch, nói về các thứ đồ chơi cũ, từ một đôi búp bê dáng rất ngộ nghĩnh cho đến những siêu nhân, những đôi giầy, đôi ủng có lông bên trong; rồi khăn ấm, sáp nẻ môi… Tất cả hàng họ tại đây là dành cho thiếu nhi (và đang mùa đông mà). Hai đứa cháu ngoại của tôi đi theo cứ mê mẩn với “vở diễn” của hai chị chủ hàng. Thực ra thì hai đứa cháu nhà tôi không mấy hấp dẫn về đồ chơi, ở nhà chúng cũng có nhiều, nhưng giữa khung cảnh đông người, lại có các bạn cùng lứa tuổi quay vòng quanh cửa hàng tán thưởng với màn rao hàng, nên hai đứa cháu không giấu được vẻ háo hức, cứ nán người lớn chúng tôi đứng lại cửa hàng đấy khá lâu.

Chợ trời, đồ cũ, không khí dân dã ngoài trời, thôi thì không ai bảo ai mà người ta vẫn cứ đổ ùn đến với nó mỗi chủ nhật hằng tháng. Hầu như không thấy có những “xen” quảng cáo trên ti-vi tốn kém, rùm beng về chợ giời. Nhưng sức hấp dẫn của nó với người London và người không ở London,với nhưng người nước ngoài đến thăm London, là không hề nhỏ.

+

Cứ nghĩ kỹ mà xem, đi bán đi mua đồ “second-hand”/đồ đã dùng rồi, liệu có làm giảm đi giá trị của người tham gia phiên chợ? Xem ra là không. Đúng là vấn đề không phải là chỗ bạn tiết kiệm được bao nhiêu đồng tiền khi xài đồ cũ, mà là ở các vật dụng kia dù là cũ càng nhưng khi có ai đó bỏ chút tiền rinh về, kéo dài giá trị sử dụng cho nó, thì điều đó lại mang đến một giá trị xã hội mới. Có thể, cả hai bên bán và mua, phải chăng đều có trọn vẹn một niềm vui chung, hoan hỉ?

Theo tính toán của các cơ quan thống kê đăng trên trang “thisismoney.co.uk” thì nước Anh năm 2013 tích tụ lại tới 50 tỉ bảng quần áo, sách vở, đồ dùng vật dụng hằng ngày không dùng tới. Tận dụng hết nguồn cung này (còn “cầu” thì lúc nào chẳng có), rõ ràng các chợ như Chiswick, như Portobello và hai ba chục ngôi chợ khác ở London chắc sẽ còn có đất sống dai dẳng.

Và họp chợ đồ cũ, đồ cổ; và đi mua, đi dạo chơi những ngôi chợ, phiên chợ này phải chăng đó cũng làm nên nét độc đáo của London. Nên nhớ rằng nét độc đáo này đã có từ rất lâu, bởi nhiều ngôi chợ của London đã tồn tại hàng thế kỷ nay.

Đi thăm qua hai ngôi chợ còn thấy được nét đa dạng văn hóa. Người châu Phi đen, người vùng Ả rập, người châu Mỹ La tinh và người châu Á đều có thể là người chủ bán hàng, có thể là những khách hàng. Tất cả đã tạo nên vẻ đa dạng, hòa trộn văn hóa của các cộng đồng dân cư, dân tộc, quốc gia khác nhau đang cư trú lâu dài, hoặc là những khách vãng lai tại nước Anh, tại London.

Chính những điều đó làm nên một khung cảnh văn hóa rất sống động đối với du khách tới thăm thành phố châu Âu hiện đại và cổ kính này…

NV

Chú thích ảnh:

Ảnh 1: Quang cảnh chợ đường phố Portobello.

Ảnh 2: Vài hình ảnh về chợ trời Chiswich.