Dù “cải cách hành chính” đang là nhiệm vụ quan trọng của các cấp chính quyền Nhà nước song hội chứng “làm đơn” chưa vì thế mà giảm bớt.

Nhiều người dân vì muốn được việc, vẫn bị quán tính “làm đơn” chi phối, bất kể nhu cầu làm đơn đó đúng hay sai. Xung quanh “hội chứng” này có nhiều chuyện dở khóc dở cười…

“Quyền” cũng phải xin

Trong cuộc tiếp xúc cử tri thông báo kết quả của kỳ họp Quốc hội vừa qua, cử tri Tạ Quang Hưng ở phường Tân Định, Q1. TP.HCM, thẳng thừng thể hiện bức xúc về khiếu nại kéo dài, nhất là phần “thủ tục”. Ông kể: “Tôi gặp một ĐBQH trình bày. Đại biểu này nghe xong bảo: “Ông làm đơn gửi cho tôi!”.

Tôi mừng quá, về viết đơn kèm thêm một bộ hồ sơ photo, và cầm đến Văn phòng ĐBQH cách nhà hơn một cây số. Tới nơi nhân viên văn phòng bảo: “Không nhận đơn trực tiếp, phải gởi qua bưu điện”. Vậy là tôi phải trở ra, tìm bưu điện gửi!

Vậy mà cho đến nay đã cả năm trời chưa thấy kết quả giải quyết, chưa ai hồi âm cho tôi biết đơn của tôi đi đến đâu rồi.”

Ông Hưng băn khoăn: “Tôi không hiểu vì sao chúng ta lại bày ra thủ tục rườm rà nhiêu khê và rất vô lý là việc gì cũng phải bắt đầu từ cái “đơn xin”! Trong khi khiếu nại, tố cáo là quyền của công dân”.

Với cơ quan của QH, tức đại diện cho nhân dân còn như vậy, còn các cơ quan hành chính, nạn “đơn xin” còn nặng nề hơn gấp bội.

Chúng ta có Luật Giáo dục từ lâu. Năm 2009, Quốc hội đã sửa đổi, bổ sung thêm một số điều nhằm đảm bảo mọi trẻ em thế hệ tương lai đều được đến trường. Khoản 1, điều 11 nêu rõ: “Phổ cập giáo dục mầm non cho trẻ em năm tuổi, phổ cập giáo dục tiểu học và phổ cập giáo dục trung học cơ sở. Nhà nước quyết định kế hoạch phổ cập giáo dục, bảo đảm các điều kiện để thực hiện phổ cập giáo dục trong cả nước." Luật là vậy. Tuy nhiên, điều đầu tiên để con cái chúng ta được đến trường là phải có “Đơn”. Tiếp theo là các thủ tục khác như khai sinh, hộ khẩu…

Để nộp được cái đơn cho con cái, ở các thành phố lớn như TP.HCM, các bậc phụ huynh phải chầu chực, chờ đợi. Các quy định tuyển sinh do ngành giáo dục đưa ra hàng năm triển khai xuống bị “biến hình” đủ kiểu. Hậu quả là muốn con được “phổ cập” như Luật quy định thì phụ huynh phải “chạy”, phải chực chờ nộp đơn và chờ xét duyệt.

Gần như trong quan hệ với cơ quan công quyền, quan hệ dân sự hay tranh chấp, tất cả đều phải làm “Đơn” và “Đơn xin”.

Nếu cái đồng hồ điện nhà bạn bị hỏng hoặc chạy quá nhanh, dù là khách hàng của “ông” điện lực thì việc đầu tiên của bạn là phải làm “Đơn xin” để được kiểm tra hoặc thay đồng hồ mới! Hoặc đồng hồ nước qui trình cũng như vậy…

Ở thành phố, nếu nhà bị hỏng, bị giột vào mùa mưa, muốn sửa chữa thì cũng phải có “Đơn” gửi phòng quản lý đô thị. Nếu không, khi bao xi măng vừa về tới lập tức đã có người của cơ quan chức năng xuất hiện lập biên bản vì “không xin phép”!

Nếu bạn là thanh niên, mới tốt nghiệp và muốn đi làm, việc đầu tiên không thể thiếu là phải có “Đơn xin việc”.

Khi đã vào cơ quan làm việc, nạn “Đơn xin” cũng chạy theo. Muốn nghỉ một buổi vì việc riêng, phải làm “Đơn xin phép”.

Cảnh chờ nộp đơn tại một cơ quan công quyền Thành phố. Ảnh: Duy Chiến

Đơn xin… mặc quần

Chuyện xảy ra ở bệnh viện thuộc vùng ĐBSCL. Thực hiện chủ trương chỉnh đốn phong cách, trang phục của Sở Y tế, bệnh viện này quyết định toàn thể cán bộ, công nhân viên phải chuẩn hóa trang phục, trong đó nữ giới phải mặc váy ngắn.

Với các nữ hộ lý, nữ y bác sĩ trẻ tuổi thì đồng phục váy không có vấn đề gì. Nhưng với các chị em lớn tuổi, thân hình không còn mi nhon, bắp chân đã quá khổ thì bắt mặc váy chẳng khác chi… đày đọa! Họ mất ăn mất ngủ, chủ tịch công đoàn phải mở cuộc họp lắng nghe kiến nghị của các nữ đoàn viên. Kết thúc cuộc họp, nguyện vọng chính đáng của chị em được chuyển lên Ban Giám đốc.

Để có cơ sở giải quyết, giám đốc yêu cầu phải có “đơn”. Thế là một lá đơn ký tên tập thể có tên là “Đơn xin… mặc quần” do công đoàn chuyển lên cấp trên!

“Biến tướng” của đơn

Mới đây, tại cuộc họp của HĐND TP Hồ Chí Minh, một lãnh đạo Q.1 đề xuất tăng mức phạt hành chính vì mức phạt hiện nay quá thấp khiến nhiều người vi phạm sẵn sàng vi phạm nữa, sẵn sàng trả thêm tiền phạt để tiếp tục “giải quyết” nhu cầu tiểu tiện nơi góc phố, lề đường!

Ở đây chúng ta không nói sâu vào chuyện nên phạt nặng thêm như thế nào để người vi phạm không dám vi phạm. Điều cần bàn là người dân ta có vẻ thích được “phạt”, thậm chí rất nhiều trường hợp làm đơn “xin được phạt”!

Ở TP.HCM, không thiếu trường hợp “chạy” để được phạt. Đó là trường hợp những người xây nhà trái phép, cất nhà trên đất quy hoạch treo, làm nhà trên đất mua bằng giấy tay... Nếu xử lý theo đúng quy trình thì vô cùng nhiêu khê, thậm chí phải bị đập nhà! Nhưng cũng chính trong “quy trình”, lại có mục “phạt” hành chính rất thuận lợi nếu như đã “lỡ” xây trái phép trên đất “có vấn đề”, chỉ cần được “phạt” là có thể hợp thức hóa.

Hoặc cũng liên quan đến nhà cửa, nếu bạn có nhu cầu sữa chữa nhà hay cơi nới thêm một chút, nếu làm đơn xin bình thường để được cho phép thì rất nhiêu rắc rối. Nhiều người ở TP có kiểu “lách luật” khá phổ biến là cứ tiến hành làm, sau đó “tự thú” bằng cách “xin được phạt”. Đóng phạt xong, cầm biên lai xem như đã được hợp thức hóa.

Cách đây không lâu ở quận Tân Bình có chuyện người dân làm đơn tập thể “xin đi ngược chiều” trên đường một chiều! Lý do nếu đi vòng rất xa xôi và gây thêm nạn kẹt xe, còn nếu được đi “ngược chiều” thì rất gần và giảm bớt kẹt xe!

Luật sư Nguyễn Văn Hậu, phó chủ nhiệm Hội luật gia TP. HCM nhìn nhận: “Chúng ta đang cải cách hành chính theo tinh thần của Hiến pháp mới, đề cao và tôn trọng quyền con người. Tuy nhiên, ở khâu thực hiện thì những cái thuộc “quyền” con người vẫn chưa chuyển biến".

Ông Hậu phân tích: "Nạn “Đơn xin” là một ví dụ. Cái gì cũng phải làm đơn, trong khi không phải ai cũng có kỹ năng này. Khi gặp việc cần phải “làm đơn” là khó khăn cho người dân. Mặt khác, “Đơn xin” là dấu ấn của “xin – cho” trong khi thực tế là “quyền” của người dân được Hiến pháp, luật pháp quy định rõ ràng…”

Duy Chiến