1. Cụ Ngô Đình Diệm theo thuyết cộng hoà tư sản, đi trước – năm 1963;
2. Cụ Linh mục / sử gia Nguyễn Phương đi thứ hai – 1993;
3. Cụ Đại tướng Võ Nguyên Giáp đi thứ ba – 2013;
4. Cụ Phạm Quang / Hoà thượng Thích Trí Quang đi sau cùng – 2019.

Trong 4 Cụ (để kính trọng, xin viết hoa chữ Cụ), Cụ Ngô Đình Diệm sinh năm 1901, lớn tuổi nhất nhưng đoản mệnh, thọ có 62 tuổi, Cụ Võ Đại tướng sinh năm 1911, lớn thứ hai, mất 2013, đại thọ 103 tuổi; Hai Cụ theo nghiệp mệnh tâm linh thì cụ linh mục Nguyễn Phương lớn hơn, sinh năm 1921 nhưng mất năm 1993, trước Cụ Phạm Quang, thọ 72 tuổi. Cụ Phạm Quang / Hòa thượng Thích Trí Quang sinh năm 1923, vừa viên tịch hôm qua, thọ 96 tuổi..

Vậy là trong 4 cụ mà danh tiếng nổi đình, nổi đám thời kỳ lịch sử hiện đại thì cụ Võ Nguyên Giáp đại đại thọ, đến cụ Phạm Quang đại thọ, rồi mới tới cụ Nguyễn Phương thượng thọ và chỉ tròn chữ “thọ” không thôi là Cụ Ngô Đình Diệm, vẻn vẹn có 62 tuổi

Sinh thời,
– Cụ Ngô Đình Diệm quê ở Đại Phong, Lệ Thủy. Cụ từng là Thượng thư Bộ Lễ dưới triều Bảo Đại, có tư tưởng chống Pháp. Sau năm 1945 Cụ từng bị Việt Minh bắt nhưng lại được Cụ Hồ mời cộng tác với Chính phủ VNDCCH nhưng Cụ từ chối khi nói với Cụ Hồ rằng “Nếu Cụ coi tôi cũng là người yêu nước thì xin Cụ hãy cho tôi yêu nước theo cách của tôi”, Cụ Hồ tức khắc thả tự do cho Cụ Diệm và còn cẩn thận ra lệnh cấp “giấy thông hành” của CQ CM để khỏi bị bắt lại. Cụ là Thủ tướng kế nhiệm Trần Văn Hữu trong chính phủ “Quốc gia Việt Nam (État du Vietnam). Năm 1955 cụ chấp chính chức Tổng thống VNCH. Cụ chống Cộng nhưng cũng chẳng yêu Mỹ nên bị Mỹ bật đèn xanh cho các tướng lĩnh đối lập lật đổ, trong đó có vai trò chủ công của 2 người Quảng Bình là Đại tác Cục An ninh Đỗ Mậu và Hòa thượng Thích Trí Quang.
– Cụ Võ Nguyên Giáp quê ở Lộc Thủy Lệ Thủy, theo cộng sản, làm đến chức Đại tướng. Hết thời Cụ Hồ thì Cụ đứng hình, không lên nổi bậc nào trên hoạn lộ. Nhưng Cụ có cái chức mà giới chức cộng sản Việt Nam không ai có là Tổng tư lệnh quân đội (chức này trong lịch sử thì có ông Lý Thường Kiệt và Trần Quốc Tuấn). Cụ theo cộng sản nên cụ chống lại 3 Cụ đồng hương kia.
– Cụ Thích Trí Quang quê ở Đức Ninh (Đồng Hới) là hòa thượng danh tiếng, nhưng danh tiếng hơn là chính Cụ đứng đầu phong trào Phật giáo chống Cụ Ngô Đình Diệm và cũng chống luôn cả tư tưởng và giáo phái của người đồng hương Linh mục Nguyễn Phương. Người ta nói rằng Cụ cũng chống Cộng, đồng nghĩa với chống người đồng hương Võ Nguyên Giáp ở phía Bắc vĩ tuyến 17, nhưng cho tới giờ tư tưởng chính trị của Cụ vẫn đang bị che phủ bởi những tồn nghi không thể lý giải. Có điều duy nhất khẳng định là tuy Cụ xuất gia nhưng Cụ hoạt động chính trị quyết liệt và thâm trầm hơn cả chính khách lão luyện.
– Cụ Nguyễn Phương quê ở Hòa Ninh, huyện Quảng Trạch là linh mục danh tiếng nhưng Cụ còn nổi tiếng hơn ở lĩnh vực sử học. Cụ là GS sử học ở Đại học Huế, người được coi là đặt nền móng và có những nổ lực trong khai phá những khoảng trống trong sử học nước nhà. Về tâm linh, Cụ đối nghịch với Cụ Thích Trí Quang. Về chính trị, Cụ không ủng hộ Cụ Ngô Đình Diệm và Cụ Võ Nguyên Giáp. Về sử học, quan điểm của Cụ không đồng thuận với sử gia Võ Nguyên Giáp.
.
Sinh thời, Cụ Đỗ Mậu, cựu chuẩn tướng VNCH trong hồi ký “Việt Nam quê hương máu lửa”, tại chương mở đầu mang tiêu đề “Quảng Bình – quê hương định mệnh” có viết, đại ý là: Quảng Bình có 3 nhân vật kiệt xuất khuấy đáo chính trường Việt Nam hiện đại là Ngô Đình Diệm, Thích Trí Quang, Võ Nguyên Giáp”.
Riêng tôi, tôi thêm Cụ Linh mục / sử gia Nguyễn Phương thành “Tứ hùng Quảng Bình”. Cả 4 Cụ đều xứng đáng là những nhân vật kiệt xuất khuynh đảo lịch sử Việt Nam hiện đại, cho tới đương đại.
Nếu rộng hơn chút nữa, có thể thêm tướng Đỗ Mậu thành “Ngũ hổ Quảng Bình”. Và nếu thêm cả cựu cố vấn Ngô Đình Nhu nữa là “Lục đại quái kiệt”.
.
Ê, chớ có coi thường cái dải đất nắng gió này nghe quý vị, anh hùng hào kiệt thời nào cũng đầy ra đấy. Chỉ có điều này quý vị có thể chê: Đó là cùng là dân Quảng Bình cả nhưng chống nhau rất khốc liệt.
.
Xin một nhén tâm nhang dâng lên người hùng Thích Trí Quang. An lạc Cụ nhé!

Đồng Hới QB ngày 9/11/2019