Một "nghề" rất nguy hiểm cho các quan lại thời phong kiến đó là nghề Ngự sử. Quan Ngự sử với nhiệm vụ can gián vua và đàn hặc quan lại đồng triều.
Chúng ta đều biết từ xưa đến nay đi khen người thì ai cũng thích và lắm bè bạn. Còn kẻ nào dám chỉ trích, phê phán cái sai của người khác thì chẳng ai ưa, thậm chí họ còn bị người ta ghét bỏ, hận thù, trù dập.
Ngày xưa, sống với vua như ở bên hổ. Chốn quan trường như sống giữa bầy sói lang, hổ dữ, cứ gầm ghè hãm hại lẫn nhau.
Một dãi đất Hồng La chật hẹp sao mà lắm quan Ngự sử can trường đến thế, thật hiếm nơi nào có được.
Có lẽ con trai đất Hồng La ngoài cái tài giỏi, hào hoa ra, trong dòng máu họ còn có cái trung trực, khảng khái, có lúc gàn, "cá gỗ", không sợ chết, đến độ cực đoan.
Trãi qua các triều đại phong kiến từ nhà Trần, nhà Lê rồi triều Nguyễn, có nhiều ông nghè, ông cử đất Hồng La đã làm quan ngự sử. Họ sẵn sàng chấp nhận cái nguy hiểm của " nghề" này vì xã tắc, nghĩa lớn.
-Xã Yên Hồ, Đức Thọ có Điện tiền thị ngự sử, Thái học sinh Nguyễn Biểu ( ?-1413) thời Trần Trùng Quang; Đất Yên Hồ còn có Hội nguyên, tiến sĩ Lê Đắc Toàn (1622-1675) từng giữ chức Thiêm đô ngự sử thời vua Lê Thần Tôn.
- Ở Đâụ Liêu, TX Hồng Lĩnh có quan Ngự sử Trung thừa Bùi Cầm Hổ ( 1390-1483) ông sống suốt 3 đời vua: Lê Thái tổ, Thái tông và Nhân tông;
- Ở Đức Thuận, TX Hồng Lĩnh còn có quan Chưởng ấn giám sát ngự sử Nguyễn Trọng Tương ( 1859-1921) ở thời Nguyễn, dưới 2 triều vua Thành Thái và Duy Tân.
- Ở Đức Lạc, Đức Thọ có cụ Phạm Huy đậu Hoàng giáp khoa 1851 đời vua Tự Đức thứ 4. Cụ giữ chức phó tả đô ngự sử.
- Ở Trung Lương, TX Hồng Lĩnh có TS Bùi Đăng Đạt (1663-1716) giữ chức Giám sát ngự sử thời Lê.
- Ở xã Xuân Mỹ, Nghi Xuân có TS Phan Chính Nghị (1485-?) gốc họ Phan ở Đậu Liêu, TX Hồng Lĩnh, từng giữ chức Đô ngự sử thời Lê.
- Ở Nghi Xuân còn có Trạng nguyên Nguyễn Thiến ( 1494-1557 ) đậu khoa Nhâm Thìn 1532 triều Mạc Đại Chính, từng làm đến Đô ngự sử, tước Thư quận công, là ông nội đại thì hào Nguyễn Du.
- Nguyễn Văn Giai (1554-1628) Quê ích Hậu - Lộc Hà. Ông làm đến chức Tham tụng Thượng thư bộ, kiêm chức đô ngự sử, thiếu bảo tước lê quân
- Ở Đông Thái, Đức Thọ có Đình nguyên, tiến sĩ Phan Đình Phùng (1847-1895) làm quan Ngự sử Đô sát viện, thời Nguyễn.
-Trần Đình Lãng - quan Ngự sử triều đình vua Tự Đức. Ông quê ở xã Tượng Sơn, Thạch Hà, Hà Tĩnh.
- Ở xã Phù Lưu, Lộc Hà có cử nhân Phan Huân ( 1843) làm giám sát đạo Tả Kì, ông được dân gian khen câu : "Gan như gần quan ngự" vì dám dâng sớ hặc tội vua Tự Đức, đòi chém mấy quan đại thần. Triều đình không khép tội nhưng cách chức ông.
Thật kì lạ, là chỉ một vùng đất Hồng La bé nhỏ sao mà có nhiều người làm cái "nghề ngự sử" nguy hiểm như thế?
Các quan ngự sử đất Hồng La, có điểm chung đều là những người nổi tiếng tài giỏi, có phẩm chất trung trực, dũng cảm, can trường, có tấm lòng yêu nước, thương dân.
Nghề "ngự sử" là 1 nghề nguy hiểm". Bùi Cầm Hổ nhiều lúc bị bãi chức, hạ bậc. Nguyễn Biểu thì đi sứ, đã bị Trương Phụ tướng giặc Minh giết hại, Phan Đình Phùng, Phan Huân thì bị triều đình lột mũ áo, đuổi về quê,....
Chỉ nêu qua trên 10 vị Ngự sử đất Hồng La thôi, ta thật cảm phục các quan ngự sử quê ta quá phải không bạn?.
PS
-Ảnh các quan ngự sử: cụ Phan Đình Phùng, Bùi Cầm Hổ, mộ, đền thờ Nguyễn Biểu, nhà thờ Nguyễn Trọng Tương, nhà thờ Lê Đắc Toàn...
- Đền thờ các quan ngự sử đã được xếp hạng di tích lịch sử cấp Quốc gia và cấp tỉnh.
- Thời nay mong có nhiều người con đất Hồng La, hãy tiếp tục truyền thống của cha ông, dũng cảm tố cáo quan tham, góp ý cùng Đảng và NN, cùng TBT, CTN và toàn dân lo việc đốt lò.