Tương truyền, một lần Hồ Xuân Hương hỏi vay Chiêu Hổ 5 quan. Chiêu Hổ nhận lời, nhưng sau đó chỉ gửi cho Hồ Xuân Hương có 1800 đồng (3 quan). Hồ Xuân Hương liền làm bài thơ trách Chiêu Hổ “cuội” - Không giữ đúng lời hứa:
“Sao nói rằng năm lại có ba
Trách người quân tử hẹn sai ra!
Bao giờ thong thả lên chơi Nguyệt
Nhớ hái cho xin nắm lá đa.”
Vì có chủ ý từ trước (nhằm vào sự sơ hở của “Bà chúa thơ nôm” đã không cụ thể trong khi hỏi vay!), Chiêu Hổ hóm hỉnh hoạ lại:
“Rằng gián thì năm, quý có ba
Bởi người thục nữ tính không ra!
Ừ rồi thong thả lên chơi Nguyệt
Cho cả cành đa, lẫn củ đa”
…. Theo Lê Quý Đôn trong “Vân đài loại ngữ” thì “gián” và “quý” trong đơn vị tiền tệ nước ta như sau:
“…. Nước ta tính mỗi tiền 36 đồng gọi là “sử tiền”; mỗi tiền 60 đồng gọi là “cổ tiền”. “Sử tiền” còn có tên riêng là tiền gián, “cổ tiền” còn có tên riêng là tiền quý…”.
Như vậy, khi hỏi vay Chiêu Hổ 5 quan, Hồ Xuân Hương đã không nói rõ là 5 quan tiền quý. Còn Chiêu Hổ thừa hiểu là Hồ Xuân hương hỏi vay 5 quan tiền quý, nhưng cố tình đưa cho 5 quan tiền gián (5 quan = 50 (tiền) x 36 đồng = 1800 đồng), tính ra tiền quý (600 đồng là 1 quan) thì chỉ có 3 quan, để “chọc” Hồ Xuân Hương, và có được bài thơ rất “nỡm” nổi tiếng nói trên.
Phùng Thành Chủng
i