Cuộc hẹn. Tôi chợt nhận ra chỗ ông hẹn với tôi là một địa điểm trước chùa Tảo Sách ngay sát Hồ Tây. Cũng nói thêm là khi gọi, ông bắt máy và nói luôn đến nhà riêng của ông không tiện vì nhiều nhẽ…

Không gian trước chùa như phóng khoáng thoáng đãng trong nắng với gió thu Hà thành. Nên từ xa, cái dáng ông lâu ngày chưa gặp lại trên cái chiếc cúp cũ mèm rất dễ nhận ra. Mà hình như khác? Khác là cái cúp 92 thuở nào mà tôi vẫn gặp ông cưỡi hồi là Hiệu trưởng trường Đoàn Trung ương và cả khi là Phó ban Dân vận nay được thay bằng thứ xe khác ngó xuôn gọn hơn. Vẫn cái dáng manh mảnh lòng khòng và may chưa dính bụng bự. Khác chăng là ông nuôi râu lẫn ria. Đã trắng phớ cả. Xem nào năm nay ông sắp tám mươi, hình như bảy tám bảy chín?

Thay vì ghé vào một quán cà phê gần đó, tự dưng tôi ngỏ là nên vào chùa? Ông cũng vui vẻ chiều.

Để tĩnh tâm cho ông. Và cho nhau? Tôi cũng chả biết nữa. Nhưng mấy khi như sớm thu này được sải những bước chầm chậm bên một vị vong niên như một thứ cố nhân cũng là cái việc đường được? Vong niên là mối quan hệ của người nhiều tuổi chơi với người ít tuổi. Gọi là đường được chứ không dám và rành rẽ là thú vị bởi cái người bên tôi đây, vẻ ngoài bình lặng cùng cái cười như cố hữu ấy dám chắc chả nhiều thì ít đang chất chồng nhưng giông bão này khác trong lòng?

Cũng lạ là chúng tôi diễu suốt từ cổng chùa đến gian tam bảo rồi nhà tổ quành ra chỗ bình phong nghi môn ngay sát mí nước Tây Hồ, khách vãn chùa sáng thu nay cũng lắm, chùa lại gần nhà ông thế mà hình như chả có ai nhận ra cái người trông cao lão râu ria bạc trắng kia là thân phụ của một người tên là Trịnh Xuân Thanh tâm điểm mấy ngày nay của bão dư luận?

Cũng có biết vị tiến sĩ sử học này đọc rộng nhưng vẫn bất ngờ khi ông rành rẽ thêm cùng tôi về ngôi chùa Tảo Sách đã tồn tại hơn 6 thế kỷ ven Tây Hồ này. Tảo (còn có tên nữa là Tào) Tào Sách, đọc sách dưới nắng mai, tên chữ là Linh Sơn tự. Khi cùng nhau luận một chặp để tạm hiểu được vế đối Tào Sách thanh phong thiên cổ danh lam quang hữu vĩnh/Tây Hồ minh nguyệt tứ thời cảnh chí ánh vô biên (Gió Tào Sách danh lam nghìn xưa ánh sáng còn mãi/Trăng Tây Hồ bốn mùa cảnh sắc tươi sáng vô cùng) ông khẽ cười rằng người xưa cũng như nay luôn chăm chú nhưng lại viễn vông lảng tránh những sự thật trần trụi.

Nhưng cái gì cũng tuân theo thứ luật dịch biến. Ngay ngôi chùa cổ này đã bao lần dâu bể những là phá phách hỏa hoạn. Lần mới đây đâu như năm 2011, gian tam bảo nguy nga hoàng tráng ta vừa ghé nãy một cơn hỏa hoạn đã bùng phát thiêu rụi hơn trăm mét vuông may mà nhiều tượng thờ đã mau chóng được cứu thoát.

Thiên hạ ít người biết được những thứ dâu bể đó mà nay chỉ rờ rỡ trước mắt chúng sinh những cảnh cẩm tú minh nguyệt thanh phong trăng trong gió mát? Nói vậy nghĩa là thế nào? Hình như ông đang nhắc đến công đoạn nào đó của quy luật vô thường sinh, trụ, dị, diệt? Liệu quy luật ấy có hữu hiệu khi vận vào thứ chúng sinh phàm trần, hiểu đại khái là qua cơn bĩ cực sẽ tới hồi thái lai?

Những sải bước viếng chùa chầm chậm lại khi chúng tôi tìm được một chỗ ngồi vắng vẻ nơi góc vườn bên một gốc bưởi lúc lỉu những quả.

Là tôi đang nói dở đến đoạn vong niên với cố nhân bậc đàn anh cũ nay gặp lại. Tờ báo Tiền Phong nơi tôi tòng sự cuối những năm bảy mươi của thế kỷ trước giao nhiệm vụ cho đám phóng viên mới vào nghề là phải bám cho chặt những chỉ thị cùng hoạt động của một ban thuở ấy có tên Ban Thanh niên Công nhân Trung ương Đoàn.

Từ tòa báo nhảo sang ngôi nhà 62 Bà Triệu trụ sở của Ban cũng gần. Tuần nhiều thì ba bốn buổi, ít thì một thường luôn có những cuộc gặp làm việc như thế. Tôi không rành lắm các Ban khác của cơ quan T.Ư Đoàn như thế nào nhưng hoạt động lẫn nhân sự của Ban Thanh niên Công nhân thì hơi bị chắc. Tôi với Dương Xuân Nam (tức nhà thơ Dương Kỳ Anh, sau trở thành tổng biên tập của báo) bám theo nhiều thành viên trong Ban đi khắp các tỉnh thành địa phương, nơi nào có hoạt động của thanh niên công nhân.

Trưởng Ban là anh Phan Xuân Chương cẩn trọng nhưng vui tính từng để lại bao kỷ niệm lẫn dấu ấn. Còn nhớ hồi anh chuyển công tác sang làm chỗ Ban cán sự Đảng ở Mátxcơva, lần đó nhổng sang tôi mò về nằm ở phòng anh trong khu tập thể của Ban gần mươi ngày, được anh chỉ vẽ cụ thể cung cách thâm nhập mảng người Việt lao động hợp tác khi đó đang nhan nhản khắp Liên Xô. Tiếc anh Chương bị bạo bệnh mất sớm đâu năm 1990.

Phó của anh Chương ở 62 Bà Triệu là anh Lê Quang Thưởng. Ông này khi đó còn trẻ mà tóc đã bạc cũng là tấm gương cần cù, sâu sát thực tế. Nhiều dịp tôi theo anh Thưởng đi cơ sở, anh em công trường cứ một hai thưa bác với anh. Anh Thưởng chả thèm để ý đến chuyện nhuộm tóc cứ để thế mãi sau này khi đảm nhận chức tước mới là Phó ban Tổ chức Trung ương Đảng.

Một vị phó nữa của anh Chương cùng họ tên lót nhưng khác tên với tôi là anh Trịnh Xuân Giới. Tôi được bám cơ sở với anh Giới có vẻ nhiều hơn là với ông Trưởng và ông Phó ban kia. Phong trào rèn tay nghề thi thợ giỏi. Phong trào tiết kiệm (thu hồi) vỏ bao xi măng. Phong trào thu nhặt sắt thép phế liệu… Thôi thì đủ cả.

Luẩn quẩn với lẩn mẩn vậy cũng vèo đi dễ sáu, bảy năm giời. Lần ấy, anh Giới đưa tôi về nhà máy sắt tráng men Hải Phòng nơi anh từng làm việc. Kết thúc đợt công tác, quà nhà máy biếu hai anh em là cái ca sắt tráng men trắng có dòng chữ đỏ Quyết tâm đánh thắng giặc Mỹ xâm lược sản phẩm của nhà máy vốn thịnh hành trước đó rất lâu thời chống Mỹ và năm cái bát ăn cơm bằng sắt tráng men. Anh Giới trịnh trọng cảm ơn nhưng trả lại năm cái bát ăn cơm và nói hai anh em tôi chỉ xin cái ca làm kỷ niệm. Tiếc nhưng anh đã làm vậy đành chịu.

Hình như có ai đã nói những cú hích thời trẻ nó quan trọng dư năng lượng để ngoặt cuộc đời sang một hướng khác? Những câu chuyện không đầu cuối lui mãi vào những đêm sâu ở nhà khách mỏ Đèo Nai, Quảng Ninh, xi măng Hải Phòng… đến giờ hình như vẫn còn roi rói?

Hình như anh không phải vài lần khuyến khích tôi là nên xin tập trung dứt điểm một đợt hàm thụ chuyên tu Hán Văn hay ngoại ngữ gì đó cho đứt điểm, cậu có khiếu đấy, cứ chùng chình láu táu kiểu học lỏm chả đi đến đâu… Cái thời ấy bao thứ chia lòng chia trí rồi những lần lữa chùng chình này khác mà tôi đã ngó lơ những lời khuyên của những người anh! Giờ vèo cái, chửa tiêu gì ra món đã sắp hết veo cuộc đời đúng như anh Giới từng cảnh báo vậy!

Chu tất đến tỷ mẩn. Cẩn trọng đến cứng nhắc. Thứ phát lộ ấy ở anh ở công việc ở ban ngày. Nhưng những câu chuyện về đêm ở nhà khách thấy thấp thoáng một anh Giới là lạ. Gia đình anh thuộc loại có máu mặt của dòng họ Trịnh mạn Mai Lâm, Đông Anh. Cụ ông có hai bà. Anh là con bà sau. Kháng chiến, gia đình anh bỏ lại gia sản lếch thếch tản cư lên Thái Nguyên. Sau 1954, gia đình bà trước đi Nam.

Anh rành rẽ khai trong lý lịch. Có phải vì thế chuyện vào Đảng của anh cũng hơi bị trục trặc nhưng may rồi xuôi. Cuối 1975, Phó ban Thanh niên Công nhân Trung ương Đoàn Trịnh Xuân Giới được tham gia trong tổ công tác đặc biệt do Phó Thủ tướng Đỗ Mười vào Sài Gòn nghiên cứu khảo sát tình hình chuẩn bị cho cuộc cải tạo tư sản.

Vào Nam, chợt nhớ ra chủ định lâu nay, anh đã mạnh dạn gặp ông Đỗ Mười đề đạt nguyện vọng được đến thăm người anh ruột cùng cha khác mẹ vô Nam từ năm 1954 lâu nay biệt tích hiện đang học tập cải tạo. Anh cậu làm gì? Dạ người anh tên là Trịnh Xuân Ngạn làm Chánh án Pháp Viện tối cao. Anh mày làm to nhỉ. Rồi ông Đỗ Mười cũng cấp giấy…

Gần hai mươi năm sau, năm 1995 nhân một hội nghị quốc tế về thiên văn học tổ chức tại Hà Nội, tôi được gặp, phỏng vấn viết bài về nhà thiên văn học tài năng người Việt ở Pháp Trịnh Xuân Thuận. Từng được đọc cuốn Hỗn độn và hài hòa với cách viết độc đáo khoa học xen với văn chương trước đó nên tôi bập vào chuyện với nhà thiên văn học rất tự nhiên.

Càng chuyện càng ngạc nhiên thú vị khi biết GSTS Trịnh Xuân Thuận là con trai vị Chánh án pháp Viện Tối cao của chính quyền Sài Gòn bị đi tập trung cải tạo và cũng là anh ruột của anh Trịnh Xuân Giới. Hai mươi năm, chắp nối lại câu chuyện của cả hai người, đại thể thế này, người anh của Trịnh Xuân Giới nổi tiếng đến mức Chính phủ Pháp đã có thư riêng cho Thủ tướng Phạm Văn Đồng thỉnh cầu việc giúp đỡ.

Việc giúp ấy do ông Trịnh Xuân Ngạn thời gian tập trung học tập cải tạo, ngoài cái trại mà anh Giới vào thăm lần đầu ấy sau chuyển ra Bắc qua trại Hoàng Liên Sơn một thời gian dài sức khỏe kém sút. Rồi ông Ngạn, cha của GSTS Trịnh Xuân Thuận được đặc cách ra trại và xuất cảnh ra nước ngoài.

Chia tay người anh tại ga Hàng Cỏ do được báo gấp và muộn, anh Giới chỉ gặp được người anh của mình một chốc. Sách báo bên phe của chú anh đã nghiền ngẫm nhiều ở các trại cải tạo. Có lẽ phải khác đi chứ theo cái cách này thì chỉ nghèo mãi. Ông anh vắn tắt vội với chú em khi ấy là Phó Ban Thanh niên Công nghiệp T.Ư Đoàn như thế…

Đối diện 1

Rồi anh Giới chuyển công tác về phụ trách Trường Đoàn Trung ương. Tôi có người bà con ở Trường dưới quyền anh nên thi thoảng nhảo sang cũng có gặp anh. Đâu như thời gian anh Sáu Phong Nguyễn Minh Triết làm Trưởng ban Dân vận Trung ương đề nghị xin anh Giới sang thì phải, hay nhiệm kỳ trước đó ông Phan Minh Tánh làm việc đó tôi không được biết rõ?

Mười một năm với cương vị Phó ban Dân vận Trung ương, có lẽ lãnh vực dân vận cần anh ở nhiều vị trí khác nhau và được việc nên mới trụ lâu như thế? Có một chuyện cũng thú vị mà thời điểm đó tôi định viết nhưng anh bảo đừng, để khi khác. Khi khác chả bao giờ được thực hiện ấy là chuyện ông Phó ban Dân vận Trịnh Xuân Giới đi Hoa Kỳ.

Ông không đi với danh nghĩa Phó ban Dân vận mà là phụ tá cho nhà ngoại giao Nguyễn Đình Bin. Đoàn công tác có thể nói là đặc biệt (sau này mới biết đó là đoàn sang để chuẩn bị cho việc ra đời Nghị quyết 36 về người Việt ở nước ngoài) với nhiều nhiệm vụ quan trọng thế nào không biết nhưng có cái việc kéo… ông Nguyễn Cao Kỳ về.

Tìm được nơi ông Kỳ cư ngụ, nhưng gặp không dễ. Có người bày cho cách đến sân ten nít. Cựu Phó tổng thống kiêm phi công Nguyễn Cao Kỳ gác vợt lau mồ hôi thẳng băng à mấy ổng dụ tôi về để bắt chứ gì… Cái gì? Về với tư cách thăm thân à? Để tôi nghĩ đã… Sau đó là những tiếp xúc chuyện trò, ăn uống thân mật này khác.

Ông Kỳ nêu ba việc. Được mang theo nhà đầu tư và ký giả về; Được tự do về thăm quê; Được đi thoải mái từ Nam ra Bắc. Mọi thứ OK. Và như mọi người đã biết, cái bắt tay thân mật lần đầu của ông Phạm Thế Duyệt – Chủ tịch UBTƯ MTTQ Việt Nam với ông Nguyễn Cao Kỳ tại Trụ sở Tràng Thi có duyên do từ cuộc đi tiền trạm năm ấy của ông Bin với ông Giới.

… Bây giờ lại ngồi với ông như bốn mươi năm trước. Có điều không phải ở nhà khách nhà máy sắt tráng men mà ở vườn chùa Tảo Sách, Tây Hồ. Và trên cái vầng trán thanh thoát ngày nào là mớ tóc bạc của người cha đang trĩu xuống nỗi buồn mang tên con Trịnh Xuân Thanh. Chợt chi tiết năm cái bát ăn cơm sắt tráng men ngày ấy ập về… Chao ôi chả thể tưởng tượng được cái ông Giới khiêm nhường đến rụt rè ngày nào gần đây đã hào sảng đồng ý cho lính của con trai tổ chức cho mình một cái lễ sinh nhật hoàng tráng chi phí nửa tỷ đồng!

Thời thế quả là đảo điên! Ngập ngừng rồi tôi cũng hỏi thẳng ông cái việc ầm ĩ trên truyền thông vừa rồi là đơn vị dưới quyền của Trịnh Xuân Thanh đã dám tổ chức sinh nhật cho bố sếp tức lo cho ông Giới đây một cái lễ sinh nhật chi phí gần nửa tỷ bạc là cơ sự làm sao?

Vừa buột lời tôi đã hơi hối vì chợt nghĩ đến câu chuyện của một cán bộ lãnh đạo Đảng Quận Tây Hồ dịp báo cáo về phong trào học tập làm theo tấm gương Bác Hồ đã xúc động kể về một ông Bí thư chi bộ khu 14 của Khu đô thị Ciputra đã từng làm cái việc hằng ngày đi thu gom giấy trắng một mặt tại các cửa hàng phô tô để làm phong bì giao dịch và in nháp các tài liệu nghiên cứu. Đồng chí đã dùng tiền từ nghiên cứu khoa học và tiền tiết kiệm mua một bộ máy tính tặng trường Mầm non Phú Thượng.

Vị Bí thư ấy là ông Trịnh Xuân Giới. Cũng vẫn lời vị cán bộ Đảng nọ.

Năm 2013, trong dịp kỷ niệm 123 năm ngày sinh nhật Bác, đồng chí Trịnh Xuân Giới được Quận ủy, Hội đồng thi đua khen thưởng Quận Tây Hồ tặng giấy khen vì có thành tích trong học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh. 75 năm tuổi đời, 52 năm tuổi Đảng, đồng chí Trịnh Xuân Giới thực sự là người đảng viên mẫu mực, người Bí thư chi bộ điển hình trong học tập và làm theo tấm gương đạo đức của Bác Hồ.

Ciputra Tây Hồ là vị trí đắc địa nơi quần cư của dân thượng lưu. Là khu dân cư được thành lập chưa lâu, người dân khu đô thị ở nhiều nơi chuyển đến, chủ yếu là những người có địa vị trong xã hội, có trình độ dân trí cao. Gần 30% cư dân là người nước ngoài, với gần 50 quốc tịch. Là khu dân cư có nhiều cán bộ cao cấp đang đương chức, đã nghỉ hưu với hàm Ủy viên Bộ chính trị, Ủy viên Trung ương, đứng đầu Bộ ngành này khác. Thế mà đã hơn ba nhiệm kỳ, ông Giới được tín nhiệm là Bí thư Chi bộ khối dân cư 14.

Liên hệ gắn kết và chuyển động được những cán bộ cao cấp đã cao tuổi trong khu đô thị đã nghỉ hưu để họ tham gia công tác ở cơ sở là cả một việc gian nan và không có tâm có tầm chả thể làm được?

Tôi đang tưởng tượng ông Bí thư chi bộ Trịnh Xuân Giới ngày đêm ra chạm vào đụng với những khuôn mặt, những mái đầu bạc khả kính cũ lẫn mới ấy có thể những ánh mắt ấy vẫn ánh lên những cái nhìn tin cậy ấm áp và cả cảm thông nữa nhưng chắc ông phải chịu một thứ áp lực vô hình cực kỳ khó chịu nào đó?

Rằng các vị ơi, kia là cha ruột của cái tên Trịnh Xuân Thanh, Phó chủ tịch Hậu Giang vừa bị khai trừ Đảng bị truất quyền Quốc hội này khác… Mà khốn khổ, thể nào mà chả có những xầm xì nghi ngại rằng con dại cái mang, bố thì tô tượng đúc chuông, con thì phá đình phá chùa.

(Cuối buổi gặp ấy, ông có kể với tôi mặc dù vụ việc của con trai ông chưa được điều tra chưa kết luận cụ thể và mặc dù trong chi ủy các đồng chí trong chi bộ hưu thuyết phục, khuyên răn đủ cách nhưng ông Giới vẫn chủ động và dứt khoát xin từ chức Bí thư chi bộ. Nguyên nhân chắc có nhiều nhưng ông Giới có phần áp lực trước những ánh mắt nghi ngại ấy thì ông biết ăn biết nói ra sao?)

Khuôn mặt ông như có đám mây đen lướt qua. Ông lão khốn khổ đang lặng phắc bên tôi đây, trong cuộc đời ông, không biết có những sự kiện sự cố nào lớn hơn sự kiện mà bây giờ chỉ cần gõ guc gồ từ khóa cái tên Trịnh Xuân Thanh con trai ông tức khắc tuôn ngay ra hai triệu bảy trăm bốn mươi ngàn kết quả.

Mà khủng khiếp thay, kết quả ấy toàn những sự việc con số như những thứ búa tạ giáng vào ông vào vợ con ông và những người thân. Nói đến chuyện người thân, ban nãy ông thở dài khi cho tôi biết vợ ông cũng đã bảy mấy. Nay ở trong tim bà vợ đang có thép không phải sức chịu đựng gì gang thép mà nhiều năm nay đã phải luồn 2 ống thép để chống cự với căn bệnh động mạch vành…

Cậu có tin không?

Bất ngờ chất giọng khàn khàn của ông bỗng vống lên… Không đợi tôi trả lời ông nhắc lại hình như từng kể tôi nghe cái đoạn một thời gian chiến sĩ vệ quốc đoàn Trịnh Xuân Giới được biệt phái làm thư ký cho các đội cải cách ruộng đất. Phải, ông đã từng kể và tôi có nhớ. Cái thời nhất đội nhì giời.

Cái thời tố điêu tố lấy được để nhăm nhăm tí quả thực. Cái thời băng hoại tình nghĩa bố con anh em ruột rà lân gia này khác mà ông trực tiếp chứng kiến và tệ hơn là phải biên chép những sự ấy một cách tường tận.

Ông thở hắt ra rằng không ngờ cái chuyện tố điêu tố lấy được mà ông hãi hùng đích mục sở thị ấy lại vận vào chính thời điểm cuối đời mình. Đó là cái cách ông nói cái chuyện tày đình lo cho sinh nhật bố sếp nửa tỷ bạc được ghi trong một cuốn sổ đen nào đó của doanh nghiệp con trai ông! Ông nói ông muốn làm cái việc đối chứng đối chất kiểm tra chuyện này…

Cậu có tin không? Chưa kịp trả lời việc của bố, lại tiếp một câu hỏi từ ông với chất giọng thở hắt ra cái việc của thằng con. Chất giọng ông vẻ như đanh và dứt khoát rằng nếu như thằng Thanh tham ô làm thất thoát hơn ba ngàn tỷ, nếu cơ quan chức năng điều tra đến nơi đến chốn nghiêm minh nếu đúng như thế thì tội của nó là trời tru đất diệt, nó phải chịu sự phán xét nghiêm khắc của luật pháp bất kể hình thức gì.

Rằng ông và những người thân đang mong, rất mong việc đó diễn ra theo đúng trình tự luật pháp. Nhưng bây giờ, kể cũng lạ, chưa điều tra xét xử hay pháp đình gì nhưng hơn hai triệu kết quả trên gúc gồ cả lề trái lẫn lề phải đều toát lên hơi hướng án tử úp chụp xuống đầu con trai ông?

Tôi có nhớ mình đã khẽ khàng hỏi ông rằng đang rộ lên cái tin thằng con trai ông đã bỏ trốn? Lại một cái thở dài kèm cái cười như mếu sau một hồi ắng lặng. Ông lắc đầu vẻ thiểu não rằng thật tình ông không thể biết được con trai của ông hiện đang ở đâu?

Mấy ngày nay, dân báo chí, người thì đón đường gặp, người thì gọi điện gặng ông cho biết Trịnh Xuân Thanh đang ở đâu? Việc biến mất của con trai cùng cung cách ứng xử lạ lùng bí hiểm của Thanh đã gây bão trên mạng và giới truyền thông và chuốc lấy liều lượng khinh khi dè bỉu nghi ngại hình thành một câu hỏi lẫn dấu chấm than khổng lồ rằng phải vướng vào một tội tày đình thì mới đi trốn như thế?

Tôi ngó lâu hơn vào cặp mắt đã vương chút mờ đục của tuổi tác gặng thêm đại loại trước khi biệt tích, Thanh có nói có gọi trao đổi gì với ông? Và sau khi biệt tích có tin nhắn nào hay người nào nhắn cho bố mẹ mình an lòng rằng mình đang ở một chốn an toàn nào đó? Vv…

(Còn nữa)

Trọng thu năm Thân

Xuân Ba (báo Tiền Phong)