Theo Từ điển tiếng Việt- Viện Ngôn ngữ 1994 cắt nghĩa: “Khai bút: Cầm bút viết hoặc vẽ lần đầu tiên vào dịp đầu năm theo tục xưa. Đầu năm khai bút. Câu thơ khai bút”. Xưa mỗi dịp đầu năm mới, sau giao thừa, hoặc sớm ngày mùng 1 là thời điểm thích hợp để khai bút. Án thư, nghiên mực, bút lông, giấy hoặc lụa đã sẵn sàng. Trước khi bắt đầu nghi thức, người xưa không quên đốt trầm. Khói trầm bay, hòa quyện cùng thời khắc thiêng liêng của năm mới, khiến cả không gian thêm phần nghiêm cẩn. Nội dung của khai bút thường thể hiện ước vọng cho một năm mới, có khi những ước vọng đó được thể hiện qua một bài thơ, khi thì là một câu đối, hoặc chỉ đơn giản là lời chúc cho bản thân, hoặc cho những người thân yêu của mình. Tất nhiên, đã là khai bút đầu xuân, người ta thường hướng đến những gì vui vẻ và tươi đẹp. Ai cũng muốn “tống cựu nghênh tân”. Ai cũng mong xua đi được những điều vừa cũ kỹ, vừa phiền muộn, những hẹp hòi không đáng có, những lận đận chẳng đâu vào đâu, để mở ra một cánh cửa bao la hơn, hướng tới những điều hoàn hảo và tròn trịa hơn.

Việc khai bút giờ đã khác xưa. Hay nói chính xác hơn, sự phát triển của công nghệ thông tin đã khiến nhiều người thay vì khai bút thì quay ra… khai bàn phím. Những dòng chữ đầu tiên không còn được viết trên giấy điều, hay lụa trắng rồi trịnh trọng treo lên tường nhà, hoặc “hóa” để trời đất chứng giám mà giờ được chia sẻ trên mạng xã hội. Vẫn là một bài thơ, một lời ước vọng… nhưng những điều đó không còn là tâm niệm của cá nhân, đổi lại họ sẽ được nhận rất nhiều chia sẻ, rất nhiều bình luận, và cả những lượt nhấn “like” (thích). 

Cũng với ước vọng này mà mỗi ngành nghề, chẳng riêng gì văn sĩ, trí thức,  những người quanh năm sống bằng con chữ, mỗi người, mỗi nghề đều có cách “khai bút” của riêng mình, bởi điều này còn bao hàm nghĩa rộng hơn cả, khai bút là khai chữ, khai tâm, khai trí, khai nghề, khai nghiệp...

Quỳnh Vân