Bạn đọc yêu thơ ca và quan tâm đến đề tài Biển đảo Tổ quốc không mấy ai không biết bài thơ Mộ gió: “Mộ gió đây, giăng từng hàng từng lớp/ Vẫn hùng binh giữa biển - đảo xa khơi/ Là mộ gió, gió thổi hoài, thổi mãi/ Thổi bùng lên những ngọn sóng ngang trời”. Bài thơ được nhạc sĩ Vũ Thiết phổ nhạc thành một ca khúc hùng tráng đã được giải Nhì trong cuộc vận động sáng tác lớn mang tên “Đây biển Việt Nam” năm 2011.

Đến năm 2020, tập thơ mang tên bài thơ ấy -“Mộ gió” cùng với tập thơ “Từ biển mà đi” - lại được giải Nhất, Giải thưởng Văn học về biên giới, hải đảo của Hội Nhà văn Việt Nam trao tặng.

Tác giả bài thơ ấy, tập thơ ấy là nhà thơ Trịnh Công Lộc.

Bây giờ thì ông đã về miền mây trắng, vĩnh biệt thế gian này!

Vẫn nhớ cái ngày cuối năm 2020, ông còn hoạt bát đi xe buýt từ bên Long Biên sang Hội Nhà văn nhận giải thưởng, ôm hoa tươi tắn đứng giữa những tên tuổi văn chương. Còn trước đó, ông vẫn ngày ngày đến trụ sở của Hội đồng Lý luận phê bình văn học nghệ thuật Trung ương làm việc. Và thỉnh thoảng còn ơi ới bạn bè đến trò chuyện tại căn phòng làm việc ngay ngoài cửa cơ quan mà ông hay đùa: “Tớ kiêm luôn bảo vệ”. Thế mà một lần bỗng nghe tin ông phải nghỉ ở nhà chữa bệnh. Gọi điện hỏi thăm, ông bảo: “Không có gì, nhẹ thôi, sắp khỏi rồi”.

Nhưng rồi gần hai năm dịch giã Covid hoành hành khiến người xa người vì phải giãn cách. Anh em không gặp được nhau.

Sau khi hết dịch, công việc lại bung ra, ai cũng hối hả bận rộn. Để rồi đến một ngày kia bạn bè báo tin: “Trịnh Công Lộc về quê Thái Bình chữa bệnh rồi” thì chúng tôi linh cảm bệnh ông chẳng nhẹ nữa. Vội gọi điện hỏi thăm, may sao ông báo tin: “Anh lên Hà Nội rồi”.

Mừng quá, một ngày tôi giành hẳn thời gian đến thăm ông. Cứ chủ quan, qua cầu Long Biên mới gọi điện hỏi thăm đường đến nhà thì nghe ông bảo: “Thôi, hôm khác đến thăm đi. Hôm nay mình mệt lắm”. Tôi nài nỉ rằng tôi sắp đến nơi, nhưng ông vẫn bảo quay về, hôm nào ông khoẻ hãy đến thăm. Đành buồn bã quay về. Dọc đường đê ngược gió sông Hồng, lòng đầy áy náy vì cứ nấn ná mãi không thăm ông lúc ông còn mạnh khoẻ. Thế rồi về nhà, nhận được ngay bài thơ Trịnh Công Lộc viết qua tin nhắn. Thật mừng vì ông vẫn minh mẫn làm thơ nhưng đọc bài thơ lại thấy lo lắng bội phần:

LẠI VỀ VỚI CỎ

Bệnh có thể qua đi

Nhưng làm sao qua mệnh

Mệnh có hỏi câu gì

Cũng sẽ về với cỏ…

Cỏ ở đâu cũng thế

Thân vẫn mảnh mai thôi

Tay vòng tay bầu bạn

Cứ xanh lên ngời ngời

Lơ lửng giữa đỉnh trời

Có mặt trời lửa đỏ

Mặt đất – Mặt trời cỏ

Xanh như màu biển khơi

Suốt đời không biết mệt

Lắm khi cũng rối bời

Bàn tay cỏ bám đất

Thêm lộc biếc sinh sôi

Mong những đêm trong mát

Nhường lại chốn bình yên

Hẹn trăng cùng trắc ẩn

Cạn chén, cạn sương đêm

Mặt trời xanh của đất

Mặt trời đỏ của trời

Hai mặt trời chiếu rọi

Nên huyền diệu con người

Còn mình khi mệnh đến

Lại về với cỏ thôi

Tựa lưng mền đất cỏ

Mơ tít tắp lên trời.

Bài thơ đọc đến đâu thót tim đến đấy. Nhất là hai câu: “Còn mình khi mệnh đến/ Lại về với cỏ thôi”.Văn chương thường có tính dự báo. Trịnh Công Lộc vốn hay viết về những điều lớn lao của nhân dân của Tổ Quốc, mà bây giờ viết về mình với cỏ, ngẫm thấy ghê ghê, sờ sợ thế nào…Nhưng biết đâu bài thơ chỉ là những chiêm nghiệm của ông với cái lẽ ở đời rằng: Ừ thì ở mãi trên cao nóng bức khi xuống thấp thấy bình yên mát mẻ. Hoặc con người ta ở nơi quyền uy, cao sang, rực rỡ như mặt trời nhưng lơ lửng chơi vơi, chi bằng xuống với nơi nhỏ nhoi thấp bé đời thường mà thấy bình yên, ấm áp, vững bền. Hoặc một giả định nữa, ông muốn gửi gắm cái triết lý nhân sinh: Ai dù thế nào rồi “Cũng sẽ về với cỏ”… Đấy là nhận thức theo cảm xúc của mình, bởi thơ Trịnh Công Lộc vốn kiệm lời, sâu ý. Nhưng cho dù suy đoán thế nào thì cầu mong bài thơ trên, chữ “lộc” đừng viết hoa mà ám vào người, sái lắm.

Nhưng Trịnh Công Lộc là thế. Lúc khó khăn, thậm chí nguy nan vẫn cứ thản nhiên, trầm mặc. Ở ông mọi cái đều hiền. Từ dáng đi đến khuôn mặt. Từ nụ cười đến tính cách đều hiền hậu, khoan thai. Giờ bài thơ nói về điều hệ trọng trong đời người cũng bình thản như không. Giá khoẻ như thời còn làm việc mà chúng tôi đến chơi, thì chắc chắn đọc bài thơ này, ông lại cười hì hì, khoé miệng tươi tắn, thản nhiên như không quan trọng gì.

Lại nhớ về một thời sinh viên Khoa Văn Đại học Sư phạm. Bấy giờ Trịnh Công Lộc học trên chúng tôi 3 lớp nhưng sinh viên ai cũng biết tên tuổi bởi ông đã nổi tiếng với những bài thơ được đăng báo. Một ngày tháng 3 năm 1975, chúng tôi đang trong hội trường chật ních người để tổng kết chiến dịch đắp đê sông Đáy thì nghe thông báo có anh Trịnh Công Lộc về trường nhận bằng tốt nghiệp sẽ đến đọc thơ. Cả hội trường bỗng xôn xao hào hứng. Sinh viên hầu hết chưa gặp anh bao giờ nên khi anh bước vào hội trường, ai cũng đứng lên, kiễng chân nghển cổ háo hức xem cho rõ mặt “hiền tài thơ” của Khoa. Với người say mê thơ như tôi bấy giờ, Trịnh Công Lộc là một thần tượng bởi anh có hai bài thơ đăng trên Tạp chí Văn nghệ Quân đội là bài Cánh buồm nâu và bài Con ốc biển mà chúng tôi rất thích. Rồi “hiền tài thơ” hiện ra. Anh nhỏ nhắn, vai xuôi, mặt hiền lành, da mai mái và bình dị vô cùng. Lúc đó, anh bước vào thoăn thoắt, đôi mắt sáng ngời khi đọc những vần thơ trước đàn em “si mê” thơ. Từ đấy anh xa trường, xa Khoa Văn.

Cứ nghĩ rằng sau đấy anh sẽ là một nhà thơ, thậm chí là nhà thơ nổi tiếng. Nhưng mà không. Hai mươi năm sau, đọc được thơ anh trên báo Quảng Ninh, hỏi thăm bè bạn thì được biết Trịnh Công Lộc đang là Phó Trưởng Ban Thường trực Ban Tuyên giáo Tỉnh Quảng Ninh.

Tháng 5 năm 2011, một lần đi thực tế vùng than, tôi liên hệ và gặp được ông qua điện thoại. Ông hồ hởi mời tôi và nhà thơ Hoàng Việt Hằng đến chơi. Thật mừng vui khôn tả. Gần 40 năm kể từ cái ngày ông đọc thơ cho chúng tôi nghe ở hội trường Trường Đại học Sư phạm, giờ mới được gặp lại “hiền tài”. Chuyến thăm lần ấy, tôi còn bất ngờ nữa là được ông tặng cho cuốn thơ đầu tiên mang tên Cánh buồm nâu. Tôi lặng người. Giơ hai tay ra đón cuốn thơ mà lòng thầm hỏi: “Sao bây giờ ông mới xuất bản tập thơ đầu tay?”.

Sau hôm ấy, tôi viết một bài giới thiệu tập thơ với đề tựa: “Có một cánh buồm nâu đang dần về bến thơ”. Ý tôi nói về “sự nghiệp thơ” của Trịnh Công Lộc, bao nhiêu năm say mê làm thơ, bao nhiêu bài thơ đã “sinh nở” trong những đêm thầm lặng, bao nhiêu tâm tình trăn trở với đời mà bây giờ mới thực sự hiện hữu một cuốn thơ. Và khi đã chuẩn bị nghỉ hưu, ông mới xuất hiện “công khai” con người thơ, tâm hồn thơ trước mọi người. Phải chăng là một cách ẩn mình trong công việc cho lành? Tôi nói “cho lành” bởi mỗi bài thơ của ông là một tâm tình chia sẻ. Mỗi tâm tình chia sẻ có những điều phát hiện tinh tế, thông minh nhiều khi day dứt đắng cay mà chỉ có thơ mới nói được.

Và đúng thật. Khi “Cánh buồm nâu” đã về đến bến đỗ thì bãi bờ hoan ca bừng lên sắc biếc. Mọi tâm tình, trăn trở được thoải mái hát lên lời bộc bạch. Người thơ trở lại với chính mình.

Thế rồi dần dần cảm hứng chủ đạo thơ của Trịnh Công Lộc quy tụ về chất hùng ca lãng mạn. Vấn đề biển đảo, biên giới, Tổ quốc, nhân dân, vận mệnh dân tộc… đi vào thơ ông với ý thức lớn lao, thể hiện trách nhiệm công dân của người cầm bút. Tiếp theo đó là các tập Mộ gió, Mặt trời đêm, Tim núi, Từ biển mà đi, Mặt trời cỏ đều đặn xuất hiện trong gần 10 năm đều được bạn đọc chú ý và trân trọng. Ông trở thành nhà thơ ghi dấu ấn trong lòng bạn đọc về chủ đề Biên cương – Hải đảo. Giải thưởng Văn học về Biên giới, Hải đảo của Hội Nhà văn Việt Nam trao tặng giải Nhất cho 2 tập thơ “Mộ gió” và “Từ biển mà đi” là mốc son ghi nhận cái tâm, cái tầm của một nhà văn đích thực là ông. Ông tâm sự: “ Cứ bám vào cội rễ, cội nguồn dân tộc thì viết sẽ thành công”

Nói thì có vẻ to tát thế nhưng thực tế con người ông rất chân thành, khiêm nhường. Thơ ông cứ thủ thỉ, không hình thức mà nhiều điều không thể không suy nghĩ: “Nho nhỏ tôi - đã ra ngoài thứ bậc/Sao vẫn gập ghềnh vẫn cứ bấp bênh... Nhưng dù sao, vẫn là phía cuối cùng/Chầm chậm đến bớt ồn ào, inh ỏi/Nho nhỏ thôi, để dễ đi, dễ nói/ Để mọi người dễ nhớ, dễ gần nhau" (Nho nhỏ thôi)

Còn bây giờ. “Hiền tài thơ” - người bạn của chúng tôi đã ra đi. Đời người mong manh như sợi gió, chẳng biết thế nào. Vừa ngay hôm qua thôi ông còn góp ý cái kịch bản nhóm chúng tôi định làm một clip phim cho ông. Và trưa nay ông vẫn nhận lời trưa thứ năm tuần sau sẽ đi cà phê với nhóm bạn. Vậy mà… thơ ông đã dự báo lời vĩnh biệt chúng tôi:

Có thể là tôi, người về phía cuối cùng

Kết cục là không như bao người khác

Không danh giá cũng không tiền bạc

Thả vô tư bay xuống đậu vai người”. (Đâu đây)

Thanh Xuân, 15/2/2025

N. T.M