Nguyễn Nguyên Bảy – Lý Phương Liên là cặp vợ chồng thi sĩ có nhiều điều đặc biệt trong nền văn học nước nhà. Có thể nói cuộc đời vợ chồng ông bà đó là hiện tượng lạ - đặc biệt chưa từng có ở Việt Nam.

Người ta biết đến Nguyễn Nguyên Bảy và Lý Phương Liên từ những năm 60 của thế kỉ trước. Lúc ấy, Nguyễn Nguyên Bảy công tác ở Đài Tiếng nói Việt Nam. Lý Phương Liên, cô gái nhà nghèo, ba mẹ mất sớm nên một mình chị phải cáng đáng nuôi cả đàn em nhỏ; chị xin vào làm công nhân ở nhà máy cơ khí Trần Hưng Đạo. Cơ duyên và cũng là lẽ trời định, Nguyễn Nguyên Bảy và Lý Phương Liên nên nghĩa “phu thê”. Và cũng từ đây, hai con người ấy đã phải trải qua những sóng gió, tai ương, chìm nổi; những va đập “bất thường” của thời cuộc. Đời thơ, đời người với bao thăng trầm, bao dâu bể, lên thác xuống ghềnh của hai con người này đều liên quan và gắn bó mật thiết với nhau.

Lý Phương Liên nổi tiếng với bài thơ Trò chuyện với Thúy Kiều (Đăng trên Báo Nhân Dân, 1970). Nguyễn Nguyên Bảy nổi tiếng với phát ngôn: “Thơ là thơ. Thơ không phải địa vị của người làm thơ”. Và rồi cũng từ chính bài thơ Trò chuyện với Thúy Kiều mà Lý Phương Liên bị “đánh” lên bờ xuống ruộng. Từ phát ngôn về thơ mà Nguyễn Nguyên Bảy bị quy kết. Số phận và thời cuộc đã đưa đẩy hai người nghệ sĩ – thi sĩ ấy trôi dạt về phương Nam. Những năm tháng đầu tiên khi ly hương vợ chồng ông phải sống một cuộc đời khó khăn, chật vật ở nơi đất khách. Nhưng bằng ý chí, nghị lực và niềm tin Nguyễn Nguyên Bảy – Lý Phương Liên đã vượt qua tất cả để có cuộc sống ổn định như ngày hôm nay.

Điều đáng quý ở cặp vợ chồng này là sự khiêm tốn, một sự khiêm tốn đáng kính trọng, dù tên tuổi đã nổi tiếng một thời nhưng vợ chồng ông chưa bao giờ nhận mình là nhà thơ, nhà văn. Nguyễn Nguyên Bảy nói rằng: “Tôi không phải nhà văn, nhà thơ. Tôi chỉ là người chép chữ xuôi rồi bảo là văn. Chép chữ vần rồi bảo là thơ. Chép từ hồi tiểu học Lương Yên những năm đầu giải phóng Thủ đô, bạn “lớp chúng mình” gọi đùa Trương Chi. Chép chữ suốt từ ấy đến giờ, ngày nào ít nhiều cũng chép. Tôi là một nghiệp dư thơ. Một nghiệp dư say mê thơ điên cuồng, chép chép ghi ghi và chôn ghi ghi chép chép ấy vào mộ huyệt của im lặng, chỉ thỉnh thoảng, không cưỡng nổi điên khùng, nửa đêm thức giấc, ngửa mặt nhìn trời đọc thơ gửi mây, tặng gió… Thơ là thơ. Vì ba từ của định nghĩa ấy tôi đã suýt xong một đời. Thơ là thơ. Thơ không phải là địa vị của người làm thơ. Mười lăm chữ ấy đủ cho một bản án không tuyên”.

Đây chính là những lời giãi bày gan ruột của Nguyễn Nguyên Bảy về nghiệp cầm bút. Ta có thể coi đó là tuyên ngôn nghệ thuật của ông về thơ. Dù ông không nhận và chưa bao giờ nhận mình là nhà văn, nhà thơ nhưng tôi nghĩ rằng ông xứng đáng để được gọi bằng những danh hiệu đó.

Nguyễn Nguyên Bảy ý thức sâu sắc rằng: “Thơ ca hiện diện như một chiếc gương, soi vào đấy hiện lên vẹn toàn gương mặt thi nhân. Hồng mặt gương hay xám ngoét mặt gương, thi nhân tự thức”.

Nhà thơ Lý Phương Liên giãi bày: “Lý Phương Liên tôi, cha mẹ mất sớm, thất học, vì thế thơ tôi chỉ là đôi ba hoa cỏ, ghi chép lại chính cuộc đời mình, nào ngờ thành tiếng mõ cầu rung lên hỉ ái, và cũng là sấm sét nộ ố những năm 1970 và dài theo nhiều năm sau đó”. Thi sĩ Lý Phương Liên cũng từng khẳng định: “Thơ tôi chỉ là thơ học trò bình thường, nếu không muốn nói là tầm thường, ăn may là do hoàn cảnh éo le đắng đời nên lấy được nước mắt của người đọc mà thành thơ. Tôi trở nên nổi tiếng có lẽ là cơ may, vậy thôi! Có biết bao nhiêu người tài hoa thời ấy, được học hành bài bản, được đào tạo qua các lớp chuyên môn thì tôi làm sao dám sánh với họ”.

Sau những biến cố xảy ra đối với gia đình vợ chồng Nguyễn Nguyên Bảy, tưởng những vợ chồng ông sẽ “cự tuyệt” với văn chương nhưng hình như máu văn chương đã ăn vào huyết mạch của họ. Họ sinh ra là để sống với văn chương. Số phận cuộc đời họ đã vận vào văn chương như trời định trước. Nguyễn Nguyên Bảy vẫn lặng lẽ viết, viết đều đặn và viết nhiều đến kinh khủng. Đã in:10 cuốn tiểu thuyết, nhiều tập thơ, nhiều tập truyện, tản văn và còn hàng chục tập bản thảo ở nhiều thể loại đã ố màu theo thời gian mà ông chưa in. Nguyễn Nguyên Bảy cất giữ cẩn thận và xem như vật thiêng của gia đình mình. Còn Lý Phương Liên tai nạn về thơ, bà cũng từng có lời nguyền “gác bút” nhưng:

“Thỉnh thoảng buồn em vẫn ghi thơ
Trôi trên giấy điệu vần thương nhớ
Ạ ơi những lời ru cũ
Cánh cò chít trắng tang mây …
Chẳng dám chép tặng anh sợ rồi lại vạ
Thơ thương ta thơ đừng làm anh khổ
Em đơn chiếc một cánh cò
Mà trời bao la quá
Em chép lại đôi ba bài thơ nhỏ
Chỉ để nhớ để thương thơ …”

Trong những lần gặp Lý Phương Liên tại nhà riêng, khi nói đến thơ bà thường giở ngăn cửa tủ lấy cho tôi xem những bài thơ của bà đã được đăng báo từ những năm 60 của thế kỉ trước. Dù được cất giữ cẩn thận nhưng theo thời gian những tờ báo cũng đã nát nhàu, bà xúc động bảo nói: “Đó là vật kỉ niệm, nó liên quan đến cuộc đời mình nên cần phải được lưu giữ”.

Điều đáng trân trọng ở hai con người này là sự “câm nín”, không đổ lỗi cho bất cứ ai, trong bất kì hoàn cảnh nào. Năm 2011, Lý Phương Liên xuất hiện trở lại với việc in tập Ca bình minh. “Tôi nín lặng với thơ suốt 40 năm nay vì lời nguyền bỏ thơ của chính tôi, không vì bất cứ sự đe dọa, trù dập hay bất cứ áp lực nào khác. Mọi hệ lụy xô đẩy chúng tôi đến bần hàn và cơ cực không liên quan đến bất kỳ cá nhân nào, quyền lực nào. Mọi ảo thực, tốt xấu tôi tự mình chịu trách nhiệm, không than oán bất kỳ ai, về bất cứ điều gì” (Lý Phương Liên).

Sự xuất hiện trở lại của nhà thơ Lý Phương Liên trên thi đàn sau 40 năm vắng bóng đã là một điều đáng quý và đáng trân trọng. Càng đáng quý và đáng trân trọng hơn nếu bạn đọc hôm nay được thưởng thức những bài thơ mới và hay của chị như bài Trò chuyện với Thúy Kiều.

Điều đặc biệt không thể không nhắc đến khi nói về Nguyễn Nguyên Bảy và Lý Phương Liên đó là việc thực hiện ước nguyện cuối đời - tự nguyện bỏ tiền túi (Lý Phương Liên cho biết, bà lấy số tiền tích góp gửi tiết kiệm trong 20 năm qua) để tập hợp in sách cho bạn bè văn chương. Hiện thực hóa ước nguyện này là việc cho ra đời Bộ sách Thơ Bạn Thơ và Văn Bạn Văn bắt đầu từ năm 2012.

Dự án Sách Thơ Bạn Thơ, Văn Bạn Văn ra đời có nhiệm vụ tập hợp những tác phẩm bị bỏ quên, bỏ sót hay vì lý do nào đó chưa công bố; những tác phẩm gắn liền với những tên tuổi khá nổi tiếng, nó đã sống được trong lòng bạn đọc theo cùng thời gian và năm tháng, đến những tác phẩm của những tác giả mới xuất hiện (dù họ chưa thành danh, bạn đọc có thể chưa từng đọc thơ họ) nhưng miễn là bài hay thì được chọn. Tôi cho đây là một việc làm hết sức có ý nghĩa và mang giá trị thời đại của vợ chồng thi sĩ Lý Phương Liên và Nguyễn Nguyên Bảy. Một việc làm, một nghĩa cử đáng quý, đáng trân trọng cần phải được ghi nhận và tôn vinh. Vì rằng, vợ chồng ông đã tự nguyện bỏ tiền túi, bỏ thời gian và công sức bằng tất cả sự nhiệt huyết, niềm hăng say hết mình để tạo ra một sân chơi cho chính những người yêu văn chương chân chính; tập hợp những tác phẩm của bạn bè văn chương cả nước chứ không phải là làm riêng cho cá nhân mình. Thử hỏi đã có mấy ai làm được như vậy?

Dù tuổi đã cao, sức khỏe ngày một yếu dần nhưng bằng niềm tin, sự đam mê, “cháy” hết mình với văn chương mà vợ chồng ông bà hình như đã quên đi tuổi tác, bệnh tật. Mỗi lần sách in xong, ông bà đều khẩn trương gửi sách cho bạn đọc, cho các thư viện, đồng thời tổ chức ra mắt, giới thiệu với bạn đọc cả nước…

Tôi thật sự trân trọng việc làm hết sức cao đẹp và hiếm có của vợ chồng thi sĩ Nguyễn Nguyên Bảy. Gặp vợ chồng ông, dù nói công việc gì đi nữa, ông bà vẫn luôn dành thời gian để nói về thơ, nói với tất cả bằng sự đam mê, thích thú; kể về những kỷ niệm, những dấu mốc, những bài thơ của ông bà lần đầu đăng báo và cả những hệ lụy của gia đình có liên quan đến thơ … Được tiếp xúc, được trò chuyện với đôi vợ chồng thi sĩ Nguyễn Nguyên Bảy tôi càng quý mến và cảm phục vợ chồng ông hơn. Vì bạn hữu, vì tâm huyết với thơ mà hai vợ chồng phải bỏ ra nhiều công sức, thời gian, tiền bạc để thực hiện tâm nguyện tha thiết đau đáu cả một đời. Với gia đình ông, thơ có lẽ là duyên nợ, là người bạn tâm giao, là những gì máu thịt, là hơi thở, là những điều thiêng liêng nhất đối với cuộc đời mình.

Nguyễn Nguyên Bảy – Lý Phương Liên hiện đang là Chủ biên các đầu sách: Thơ Bạn Thơ, Văn Bạn Văn, Vườn Năm nhà, Chém gió muôn mầu. Các đầu sách trên được khởi động từ năm 2012 và cho đến nay đã in xong 20 tập. Đây là dự án văn chương khá hoành tráng về quy mô, đa dạng về thể loại, đông đảo về tác giả, đồ sộ về tác phẩm… Được biết trong năm 2018, vợ chồng ông sẽ cho ra thêm một số đầu sách mới nằm trong Dự án Sách Thơ Bạn Thơ và Văn Bạn Văn. Trong lần ra mắt sách gần đây tại Hà Nội, Nguyễn Nguyên Bảy cho biết sẽ thực hiện Dự án sách này trọn bộ là 50 tập. Đây sẽ là bộ sách về văn chương đồ sộ nhất từ trước đến nay trong nền Văn học Việt Nam./.