Trong dịp triển lãm sách quốc tế vừa rồi tại Công viên Thống Nhất, không ít bạn đọc được rỉ tai nhau về cuốn tiểu thuyết có hình thức cực kì bắt mắt tên là Mối chúa, của tác giả Đãng Khấu, một cái tên lạ hoắc trên văn đàn. Có ông nhà văn ở Vũng Tầu được đọc trước về cuốn sách từ khi nó chưa chính thức lưu hành còn nhắn cho một số bạn bè là nên mua nhanh Mối chúa kẻo “không kịp”? Một số người, tận khi cầm sách trên tay mang về nhà, vẫn không hề biết Đãng Khấu là bút danh mới toe của Tạ Duy Anh.

Đây có lẽ là cuốn tiểu thuyết đồ sộ nhất của nhà văn họ Tạ, cho tới thời điểm này. Hiện thực được khai thác là những vấn đề nóng bỏng nhất của thời hiện đại, của ngay tại thời điểm này và có thể còn của nhiều năm tháng tiếp theo. Người ta thấy bóng dáng của hàng loạt vụ việc đang dần trở thành những sự kiện lịch sử như vụ cưỡng chế thu hồi đất Ecopak, Dương Nội, vụ Đoàn Văn Vươn...Hình ảnh của một cái nhà máy thép gây ô nhiễm nghiêm trọng trong tác phẩm khiến bạn đọc có thể liên tưởng tới khu công nghiệp Fomosa ở Hà Tĩnh và cái sân gôn trong tiểu thuyết là tâm điểm của câu chuyện bi hài, hoàn toàn có thể là cái sân gôn đầy tai tiếng của nhóm người quyền lực nào đó đang gây nhức nhối xã hội. Ngay cả cái kết của tiểu thuyết, như một logic tất yếu được tác giả chuẩn bị công phu, thì lại gần như mô phỏng vụ bắn giết lẫn nhau của những quan chức chủ chốt tại Yên Bái…Thêm cả điều thú vị ở này nữa: dù tác phẩm được tác giả hoàn thành vào tháng 3 năm 2017, trước khi xảy ra sự kiện Đồng Tâm gần 2 tháng, nhưng diễn biến nóng bỏng của vụ thu hồi đất làm sân gôn trong tiểu thuyết và cuộc “chiến đấu” chống lại của những người nông dân, thì lại cứ như được lấy nguyên mẫu từ Mỹ Đức! Và cuộc giằng co đầy bi thương giữa hai bên, một bên quyết bảo vệ thứ tài sản không chỉ của cha ông họ để lại, mà còn của trời đất, vì trời đất nhưng phần chắc là thua cuộc, với một bên muốn lèo lái biến nó thành cái sân golf bằng tâm địa và sức mạnh của cá mập và kền kền, trong tay có vô vàn vũ khí, cũng chưa đi đến hồi ngã ngũ trong tiểu thuyết, cứ y như những gì đang diễn ra đâu đây...

Bạn đọc có cảm giác mình đang đọc một bản tường thuật được ngụy trang dưới dạng tiểu thuyết, như chính chủ ý của tác giả là xóa nhòa ranh giới giữa hư cấu và chuyện có thật.

Nhưng tất cả những sự kiện nóng bỏng và khốc liệt ấy, phản ảnh một hiện thực đời sống mà rồi lịch sử và các thế hệ tương lai sẽ phải ghi nhớ, hóa ra chỉ được tác giả dùng làm cái nền để ông vẽ lên đó một bức tranh mô tả thứ hiện thực khác còn khủng khiếp hơn nhiều. Đó là chân dung dị dạng của những bố già quyền lực luôn ẩn mình trong bóng tối nhưng lại có thể thò tay vào bất cứ ngóc ngách nào của đời sống, có khả năng thao túng vô hạn không chỉ những hoạt động chiếm đoạt mà còn tạo ra một lịch sử giả mạo khoác danh nghĩa chính thống. Đó là những cái ngoặc tay ma quỷ giữa quyền lực và tiền bạc, để bóc lột dân lành và bòn vét đất nước; đó là đám quan lại tham tàn luôn hóa trang bằng bộ mặt của những kẻ nhân từ, đó là lũ trí thức biến thái, biến chất trở thành những kẻ đầu sai của tiền bạc và danh vọng… Tất cả những nhân vật kinh tởm ấy oái oăm thay lại là hiện thân của thời đại!

Tác giả đã làm gì với cái hiện thực nhem nhuốc ấy? Thay vì mắng mỏ, bóc mẽ, nhà văn họ Tạ đã dùng cách lùa tất cả ra sân khấu, bắt mỗi người phải diễn chính vai của họ. Vai nào cũng là vai hề! Vì thế, có thể nói, từ đầu đến cuối tiểu thuyết là những mô tả trần trụi về hiện thực vừa đáng sợ, sởn gai ốc, nhưng lại khiến bạn đọc phải bật cười. Cười sau khi ngẫm nghĩ. Cười để rồi cảm thấy đau đớn. Đó chính là điều đáng kể nhất có thể ghi nhận ở Mối chúa. Một gã Canh Cong (tác giả Anh hóa hai chữ canh cổng) lại nói như một trí thức lớn, trong khi ai đó mang hàm giáo sư tiến sĩ thì lại chả khác gì một gã đang tập nói; đám nô tài đích thực thì lại tự vỗ ngực nhận và hãnh diện với vai trò tạo ra các chuẩn mực đạo đức; trong khi một kẻ đi lên từ công nhân đập đá, chỉ thạo chiếm đoạt và giết chóc, lại phô ra tầm nhìn của một chuyên gia, một chính khách tầm cỡ, một người yêu nước. Và cái bóng ma, bóng đen quyền lực vốn đầy cám dỗ luôn là thứ bao trùm trên từng trang sách, nhưng ở đâu thì cũng với bộ mặt của gã hề hạng bét. Cuốn sách dày 300 trang khổ lớn này kết thúc ở mối tình éo le nhưng tuyệt đẹp của đôi trai tài, gái sắc, đại diện cho một thế hệ sẽ “viết nên một câu chuyện khác”.

Câu chuyện khác ở đây có thể hiểu là một lịch sử khác. Đó là nhiệm vụ tác giả trao vào tay những người trẻ nhưng cũng là khát vọng của chính ông và những người mà ông đặt hy vọng.

Về cái tên Đãng Khấu (nghĩa tiếng Hán do Ông Văn Tùng giải thích là Trừ trộm cướp), tác giả cho biết, ông muốn một lần dùng cái tên cúng cơm do bố mẹ đặt để các cụ đỡ tủi thân. Nếu cuốn sách tái bản, nó sẽ lại mang cái bút danh Tạ Duy Anh đã theo ông chẵn 36 năm với cay đắng nhiều hơn là vinh quang.

Hà Nội tháng 9-2017

T.V

Lời giới thiệu của Nhã Nam:

“Thông qua cuộc tìm kiếm ly kỳ nhân vật quyền lực đứng đằng sau tất cả các dự án động trời, các hợp đồng béo bở, tiểu thuyết Mối chúa tái hiện những vấn đề nóng bỏng của xã hội đương thời: Công nghiệp hóa và sự tan vỡ của nông thôn, hình ảnh những bố già quyền lực, thế lực bóng tối, lòng tham và sự bất chấp pháp luật, đạo lý, thân phận của những người nông dân thấp cổ bé họng...Những trang văn trần trụi của tác giả không khỏi mang lại cảm giác ớn lạnh và chua chát, và đặt ra câu hỏi: Chúng ta có thể làm được gì?”.

Báo Đại đoàn kết, thứ 6 ngày 18-8-2017:

“Cả cuốn tiểu thuyết bao gồm 20 chương “tường thuật” được đánh số thứ tự, là đường dây chính của câu chuyện, xen kẽ vài ba chương có tính chất ghi chú. Tuy nhiên, không phải vì thế mà tác phẩm của ông trở nên khô khan, kém hấp dẫn. Trái lại, vẻ khiêm tốn giản dị bề ngoài ấy thực chất đã đem đến cho người đọc xúc cảm thẩm mĩ về một tác phẩm văn học hiện đại, chỉ có những tác giả giỏi nghề mới có thể thao tác. Văn “tường thuật” của ông nhanh, chính xác, mỗi câu văn có thể ví như một hạt lúa, và cả cánh đồng “Mối chúa” khó có thể tìm thấy một hạt nào non, lép. Có khá nhiều vấn đề trong cuộc sống đương đại mà sự hiểu biết thấu đáo của tác giả dường như vượt quá vốn sống thông thường của một nhà văn, đem lại cảm giác bất ngờ đến thú vị.

_____________________________________________________