-Nhà Xuất bản Đà Nẵng,2022)

400 trang. Đọc không một mạch, đọc không dễ dàng. Bởi mỗi trang, người viết nhắc tới những kỷ niệm, những ký ức xưa liền buộc người đọc đặt sách xuống, xôn xao, bâng khuâng, buồn vui sống lại bằng nỗi nhớ của chính mình..

Cũng không thể phân biệt nổi thể loại, bởi trong từng trang đan xen giữa thuật chuyện, luận bàn quanh những gì đang kể, phiêu bay về những xa xưa, đồng thời cũng thoáng buồn, thoáng giận hờn bởi những gì tai đang nghe mắt đang thấy. Ờ mà này, tại sao ở miền Nam trước tháng 4 năm 1975 chị em nào làm tại “ sở Mỹ”, mang bầu bì với lính Mỹ thì liền bị cả xóm cả làng khinh bỉ, chửi bới; thậm chí còn bị cả mẹ cha dọa từ bỏ. Còn thời buổi bây giờ, kiếm được tấm chồng ngoại quốc là một niềm kiêu hãnh? Ờ mà này, thuở xửa xưa, bà chủ thấy bụng cô ở cứ mỗi ngày một phồng nở, nghi cô ở hoang thai. Giong tới bác sỹ khám, cho một liều thuốc sổ, bụng cô ở xẹp xuống liền. Cô ở phát đơn kiện bà chủ ra tòa, mà tòa xử cô ở thắng kiện. Xưa kia tới tòa, tìm được lẽ công bằng dễ ợt vậy sao?

“ Miền Nam xưa ngái” là một tập hợp sinh động những trang viết gợi lại trong ký ức, trong kỷ niệm của người đọc những đặc điểm rất riêng, rất độc đáo, nhiều màu nhiều vẻ thuộc lời ăn tiếng nói, cung cách ứng xử, phong tục tập quán, tập tục kiêng cữ, cúng bái…của người dân Nam Bộ, hình thành qua những biến thiên của lịch sử hơn 300 năm. Bảo đảm độ chính xác, cụ thể của chi tiết, nhưng các đoạn văn trong sách không nặng về chất khảo cứu, mà vẫn thiên về hướng cảm xúc, long lanh hình tượng giàu chất văn học. Cây bút nữ Thu Trân là nhà văn.. có chữ- nói ra điều này hơi kỳ- nhưng quả là cây bút này rất tung tảy, uốn lượn với vốn chữ nghĩa dồi dào, được chắt lọc, được trưng cất. Chị coi trọng điều được kể ra, nhưng còn chú ý hơn tới cách kể, cách dàn đội quân chữ nghĩa ma mãnh, tinh quái kia trong mỗi đoạn, mỗi trang. Đọc “ Miền Nam xa ngái”với một thứ văn chương không dễ gì xác định thể loại càng dễ nhận ra điều này.

Khi động chạm tới những gì thuộc di sản tinh thần- văn hóa rất riêng, rất bản sắc của một Nam Bộ “ xưa ngái”, dĩ nhiên những dòng, những trang viết không tránh khỏi sự so sánh giữa Nam Bộ và các vùng đất khác của đất nước; giữa Nam Bộ “ Xưa” và Nam Bộ “ Nay”.. Về phương diện này, tình cảm của người viết hoàn toàn ấm áp, khách quan, trung thực; tránh được tâm lý cục bộ, hoặc những bóng gió, châm chích không đúng, không cần thiết.

Nguyên nhân ư?

Những chuyện kể, những đoạn kỷ niệm, những hồi ức đều chỉ nhắm về một đích: thương yêu, đồng cảm, trân trọng với những phẩm chất đạo đức, những lề thói dân dã của cha ông; thấm đẫm tình yêu thương, lòng sót sa đồng cảm với những chịu đựng, hy sinh; những thiệt thòi, mất mát của bà con cô bác, lân bang xóm giềng..Có lẽ vì chạm được, chạm đúng tới cái nền đáy này nên tác phẩm “ Miền nam xưa ngái” dù đề cập tới những gì thuộc một vùng đất rất cụ thể lại đã vươn được tới tầm khái quát, cái sâu thẳm thuộc di sản tinh thần văn hóa chung của đất nước Việt Nam và con người Việt Nam. Chính ở điểm này phản ảnh những giá trị phổ quát hơn, ôm trùm hơn mà “ Miền Nam xưa ngái” đã đạt tới.

“ Miền Nam xưa ngái” dành hẳn phần cuối cho những gì còn chưa..xưa ngái: Kể lại những sự việc, những thân phận, những mảnh đời của tầng lớp “dưới đáy” của xã hội miền Nam thời kỳ chiến tranh 1964-1975 và những năm đầu sau tháng 4 năm 1975. Đấy là những trang viết chân thực, giàu xúc động, đầy lòng trắc ẩn và tình người, động chạm tới những xóm “ Sở Mỹ”; những người nghèo khổ phải sống qua ngày bằng cách bòn bới những đồ phế phẩm loại bỏ từ các căn cứ Mỹ kiếm đồng hào cắc bạc; những chị em, chịu sự thị phi khinh miệt khi bị chửi là “me Mỹ”; những đứa trẻ lai trắng, lai đen..được đưa trở về Mỹ cũng không được chính danh, đành trở lại Việt Nam tìm mẹ ruột,với tấm biển đeo trước ngực: “ Tôi là người da màu, nhưng tôi là người Việt Nam”. Thiết nghĩ, phần này của “ Miền Nam xưa ngái” đầy tính nhân văn mà cũng hầm hập tính thời sự của những gì đang diễn ra trên thế giới. Những trang viết này không chỉ mang âm ba của quá khứ mà còn đủ sức nóng, độ rung cảm, và cả là lời cảnh tỉnh cho nhân loại trước những xung đột lớn nhỏ đang và sẽ còn xẩy ra tại rất nhiều vùng miền trên trái đất hiện nay.

Việc vận dụng nhuần nhuyễn, linh hoạt, kết hợp khá hữu cơ nhiều thể loại ( hồi ký, bút ký, kể chuyện, tản mạn đan xen giữa kể và bình..) cũng giúp cho ngòi bút tác giả được linh hoạt, thanh thoát; dòng ý tưởng được khai mạch tuôn chảy dễ dàng, ôn cũ mà vẫn tri tân…Sau hết chính sự hòa quện, phối ngẫu thành công này đã tạo nên sức hấp dẫn, độ thuyết phục của từng trang sách đối với bạn đọc .